۶ نکته مهم درباره علائم سه ماهه اول بارداری

سه ماهه اول بارداری یک جریان شگفت‌انگیز، گاها عجیب و مملو از احساسات است. شاید بهترین و کوتاه‌ترین توصیف برای این دوران به ویژه برای مادران آن پاراگراف معروف، از کتاب اوریانا فالاچی باشد که می‌گوید:

«امشب پی بردم که وجود داری: بسان قطره‌‌ای از زندگی که از هیچ جاری شده باشد. با چشم باز در ظلمت محض دراز کشیده بودم که ناگهان در دل تاریکی جرقه‌ای از آگاهی و اطمینان درخشید: آری، تو آنجا بودی. وجود داشتی. گویی تیری به قلبم خورده بود وقتی صدای نامرتب و پر هیاهوی ضربانش را باز شنیدم…»

در سه ماهه اول بارداری ممکن است هنوز به ان شکل به نظر نرسید، اما احساس باردار بودن کنید. زیرا جوشش هورمون‌های بارداری در حال آماده‌سازی بدن شما هستند تا در 9 ماه آینده میزبان نوزادتان باشد. بنابراین باید انتظار درد، خستگی، نفخ و عوارض دیگر را داشته باشید. با شروع رشد نوزاد، اتفاقات زیادی در بدن شما می‌افتد.

در این مقاله به مسائلی اشاره می‌کنیم که باید انتظار آن را داشته باشید. همین‌طور ارائه چک‌لیستی برای سه‌ماهه اول بارداری تا غافلگیر نشوید!

ممکن است به خاطر برخی از علائم سه ماهه اول بارداری دچار هیجان شوید. اما سعی کنید به خود یادآوری کنید که این عوارض موقتی بوده و بخشی از فرایند شگفت‌انگیزی هستند که در بدن شما رخ می‌دهد. شما در حال رشد و پرورش یک کودک هستید!

۱. سه ماهه اول بارداری چطور محاسبه می­‌شود؟

سه‌ماهه اول بارداری از هفته نخست تا تقریبا پایان هفته سیزدهم طول می‌کشد و ماه‌های اول تا سوم را شامل می‌شود.

مطمئن نیستید در کدام هفته از بارداری هستید؟ اولین قدم برای تشخیص این مسئله، محاسبه تاریخ احتمالی زایمان است. توجه داشته باشید که تاریخ زایمان ممکن است تغییر کند (مخصوصا اگر پریودهای نامنظم دارید)، بنابراین زیاد سخت نگیرید.

در تمام کشورها روز نخست بارداری را اولین روز از آخرین قاعدگی زن می‌­دانند که به آن LMP گفته می‌­شود. معمولا 40 هفته پس از LMP را موعد زایمان ( Due date) در نظر می­‌گیرند که به طور متوسط فقط 5 درصد زنان دقیقا در روزی که محاسبه شده زایمان می­‌کنند!

به طور دقیق: «سه ماهه اول بارداری از نخستین روز LMP شروع شده و تا 13 هفته و 2 روز بعد ادامه پیدا می­‌کند.»

۲. سه ماهه اول بارداری علائم و نشانه‌هایی دارد؟

اتفاقات زیادی در سه‌ماهه اول برای بدن شما رخ می‌دهد. رایج‌ترین علائم اولیه بارداری که ممکن است تجربه کنید عبارتند از:

• ناخوشی صبحگاهی: این عارضه متأسفانه فقط صبح‌ها رخ نمی‌دهد. ناخوشی صبحگاهی معمولا از هفته ششم بارداری آغاز می‌شود. چای زنجبیل می‌تواند مؤثر باشد و وعده‌های غذایی کوچک اما مکرر نیز به شما کمک می‌کنند. اگر شدت تهوع زیاد است، می‌توانید با پزشک خود برای مصرف داروهای ضد تهوع مشورت کنید.
• حساس شدن سینه‌ها: سینه‌ها به شدت حساس و بزرگ شده و گزگز می‌کنند! شاید در هفته ششم تعجب کنید که چه بر سر سینه‌های قبلی‌تان آمده است!

• نوسانات خلقی: ممکن است (یا نه) که از هفته هفتم به طور مرتب نوسانات خلقی را تجربه کنید. اگر سابقه افسردگی دارید یا فکر می‌کنید نوسانات خلقی جدی هستند، درباره غربالگری برای افسردگی پیش از زایمان با پزشک خود مشورت کنید.
• افزایش وزن (یا کمبود آن): نوزاد شما هنوز خیلی کوچک است؛ این یعنی در سه‌ماهه اول فقط چند کیلو وزن اضافه می‌کنید. اگر از کاهش اشتها رنج می‌برید، حتی ممکن است چند کیلو وزن کم کنید.تا زمانی که افزایش وزن در سه‌ماهه دوم و سوم افزایش یابد، مشکلی نخواهید داشت. تا زمانی که تحمل دارید، روی خوردن وعده‌های غذایی سبک و مکرر متشکل از مواد مغذی با چگالی بالا (مانند آووکادو، ماست، موز، نان غلات یا کراکر) تمرکز کنید.احساس گرسنگی شدید دارید؟ سعی کنید میزان کالری دریافتی خود را در دوران بارداری کنترل کنید. در واقع، شما در سه‌ماهه اول به کالری اضافی نیاز ندارید (هرچند که میزان کالری دریافتی شما در سه‌ماهه دوم و سوم افزایش می‌یابد). اگر در نهایت بیش از حد لازم کالری دریافت کردید، روی بازگشت به مسیر عادی خود تمرکز کنید.

با پیشرفت در سه ماهه اول بارداری، ممکن است علائم دیگری مانند سوزش سر دل، یبوست، احساس طعم فلز در دهان، بیزاری از غذا و سردرد را تجربه کنید. تحمل کنید. سه‌ماهه دوم تسکین‌دهنده خواهد بود!

همچنین توجه داشته باشید که علائم در هر کسی متفاوت است. بنابراین اگر مادر یا خواهر شما دچار گرفتگی عضلات یا تکرر ادرار شده است، به این معنی نیست که شما هم این علائم را خواهید داشت.

۳. آیا گرفتگی عضلات در سه ماهه اول بارداری طبیعی است؟

بله. گرفتگی شکم و درد معده در سه ماهه اول بارداری طبیعی است. در مراحل اولیه بارداری-زمانی که جنین در جریان فرایندی به نام لانه‌گزینی به رحم می‌چسبد- ممکن است خونریزی یا گرفتگی خفیف را تجربه کنید.

نفخ و افزایش گاز-دو علت شایع گرفتگی-در سه ماهه اول بارداری نسبتا شایع هستند. به علاوه، از آنجایی که بدن شما خون بیشتری را به رحم می‌رساند، ممکن است در این ناحیه احساس فشار کنید، به‌ویژه وقتی که به ارگاسم می‌رسید (و در طی آن انقباضات رحمی طبیعی دارید).

با توجه به تمام تغییراتی که در جریان بارداری در بدن شما رخ می‌دهد، اینکه فکر کنید چه چیزی طبیعی و چه چیزی غیر طبیعی است، قابل درک است. در بسیاری از موارد، احساس درد معمولی جای نگرانی ندارد. اما باید بدانید که خطر سقط جنین در سه ماهه اول بارداری بیشتر است.

چند علامت وجود دارد که به محض مشاهده آنها باید با پزشک خود تماس بگیرید:

• خونریزی شدید واژینال
• درد شدید شکم
• تشنگی ناگهانی
• ادرار دردناک
• تب بالای 38 درجه، لرز و یا کمردرد
• پف شدید در دست و صورت
• اختلالات بینایی

اگر هر یک از علائم فوق را تجربه کردید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید. اگر ظرف چند دقیقه اول به کسی دسترسی پیدا نکردید، به نزدیک‌ترین اورژانس مراجعه کنید.

۴. رشد جنین در سه ماهه اول بارداری چقدر است؟

سه ماهه اول بارداری، جنین در قالب یک سلول بارور یا زیگوت جان می‌گیرد. پس از چسبیدن جنین به دیواره رحم، رشد او شروع شده و جثه کوچک او از اعضا، اندام‌ها و سیستم‌های لازم برخوردار می‌شود.

چند اتفاق مهم در این برهه هیجان‌انگیز و در جریان رشد جنین رخ می‌دهد:

• استخوان‌های نوزاد: حدود هفته ششم، رشد دست‌ها، پاها و بازوها آغاز می‌شود و انگشتان دست و پا در حدود هفته دهم رشد می‌کنند.
• مو و ناخن: پوست بین هفته‌های پنجم تا هشتم شروع به شکل‌گیری می‌کند و فولیکول‌های مو و بستر ناخن در حدود هفته یازدهم تشکیل می‌شوند.
• دستگاه گوارش: حدود هفته هشتم، روده‌های کودک شکل می‌گیرند و کودک به دو کلیه مجهز می‌شود.
• حس لامسه: گیرنده‌های لمسی کودک در حدود هفته هشتم بر روی صورت (عمدتا لب‌ها و بینی) فعال می‌شوند. تا هفته دوازدهم، گیرنده‌ها روی اندام تناسلی، کف دست و کف پا نیز شروع به کار می‌کنند.
• بینایی: عصب‌های بینایی (که اطلاعات را از چشم‌ها به مغز و مجددا به چشم منتقل می‌کنند) و عدسی‌ها در هفته چهارم شکل می‌گیرند و شبکیه چشم در حدود هفته هشتم شروع به رشد می‌کند.
• قلب: در هفته پنجم، لوله‌ای که به قلب کودک تبدیل می‌شود، به طور خودجوش شروع به تپیدن می‌کند. تپش آن به مرور قوی‌تر و منظم‌تر می‌شود و شما می‌توانید حدود هفته نهم یا دهم آن را بشنوید! (این زمان بسته به موقعیت کودک در رحم تغییر می‌کند).
• مغز: تقریبا در هفته هشتم بارداری، مغز کودک اندام‌های در حال رشد را تکان می‌دهد.
• حس چشایی: پرزهای چشایی کودک که به مغز متصل می‌شوند، در حدود هفته هشتم شکل می‌گیرند. اما از آنجایی که منافذ چشایی هنوز تشکیل نشده‌اند، کودک نمی‌تواند مایع آمنیوتیک اطراف خود را بچشد (که طعمی شبیه به آخرین وعده غذایی شما دارد).

سایر رویدادهای مهم سه ماهه اول بارداری شامل تشکیل ماهیچه‌ها، تولید گلبول‌های سفید خون برای مبارزه با میکروب‌ها و توسعه تارهای صوتی می‌شوند.

۵. در سه ماهه اول بارداری به چه نکات مهمی باید توجه داشته باشیم؟

در دوران سه ماهه اول بارداری، ممکن است وعده‌های غذایی، تمرینات و برنامه‌های روتین شما متفاوت به نظر برسد.

مهم‌ترین کارهایی که باید در سه‌ماهه اول انجام دهید عبارتند از:

• قبل از زایمان ویتامین بخورید: اگر هنوز این کار را نکرده‌اید، فورا مصرف ویتامین دوران بارداری را شروع کنید. انجام این کار در سه‌ماهه اول، خیال شما را از بابت دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای کودک در دوران بارداری راحت می‌کند.
• متخصص خود را انتخاب کنید: متخصصان زیادی وجود دارند که می‌توانید برای دوره بارداری خود انتخاب‌شان کنید. برای بررسی گزینه‌های خود وقت بگذارید و پزشک زنان و زایمان مناسب را بر اساس نیازهای خود انتخاب کنید.
• اولین نوبت پزشک زنان و زایمان را رزرو کنید: پزشک سوابق شما را بررسی می‌کند و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد. احتمالا تحت آزمایشات مختلف، از جمله پاپ اسمیر، آزمایش ادرار و آزمایش خون جهت تشخیص گروه خونی و وضعیت Rh، سطح hCG و وجود عفونت قرار می‌گیرید.
  باید یک سونوگرافی اولیه برای کنترل ضربان قلب خود انجام دهید. همچنین باید روزهای بارداری خود را تاریخ بزنید و مطمئن شوید که همه چیز طبق روال پیش می‌رود. همچنین ممکن است بسته به سوابق خانوادگی از منظر بیماری‌های ژنتیکی یا دیابت غربالگری شوید. پزشک شما سؤالات زیادی می‌پرسد، اما شما هم باید آماده باشید که سؤالات خود را مطرح کنید: وقت آن است که درباره ایمنی داروهایی که مصرف می‌کنید، ترک سیگار یا هر چیز دیگری که در ذهن دارید، سؤال کنید.
• آزمایشات ژنتیکی را انجام دهید: ممکن است برای بررسی سندرم داون و نقایص مادرزادی قلب، تست غربالگری شفافیت نوکال (NT) را انجام دهید (بین هفته‌های دهم تا سیزدهم بارداری). بسته به عوامل خطر، پزشک شما ممکن است تست غیر تهاجمی قبل از زایمان (NIPT) را در حدود هفته دهم تجویز کند.
  این تست یک نوع غربالگری خون است که ناهنجاری‌های کروموزومی را نشان می‌دهد. همچنین ممکن است که پزشک، انجام آزمایش‌های تهاجمی اما قطعی‌تر مانند نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی یا آمنیوسنتز را توصیه کند. گاهی اوقات، تست غیر تهاجمی قبل از زایمان کافی است و پزشک فقط همین غربالگری را انجام می‌دهد و تست غربالگری شفافیت نوکال را نادیده می‌گیرد.
• آپشن‌های بیمه درمانی را در نظر بگیرید: هزینه بارداری بسته به عوامل مختلف متفاوت است و اگر بیمه درمانی نداشته باشید، بسیار گران تمام می‌شود. بنابراین، وقت آن است که برای یک طرح بیمه اقدام کرده یا شرایط بیمه خود را بررسی کنید تا هزینه‌های کلی را تا حد امکان پایین بیاورید.
• یک بودجه تعیین کنید: بزرگ شدن خانواده یک زمان عالی-و ضروری-برای ارزیابی مجدد مخارج ماهانه است. بنابراین باید هزینه بچه‌دار شدن را تعیین و سپس بودجه ماهانه خود را تنظیم کنید.
• درست غذا بخورید: وقت آن است که مصرف کافئین را کاهش دهید. همچنین باید بدانید که از کدام غذاها اجتناب کنید و کدام غذاها را در رژیم بارداری خود بگنجانید تا بتوانید آشپزخانه خود را بر طبق آن پر کنید.
• زمانی را به تناسب اندام اختصاص دهید: ورزش کردن در دوران بارداری مزایای زیادی برای شما و کودک دارد. این امر باید برای 30 دقیقه فعالیت بدنی در روز به شما انگیزه دهد. تمرینات سبک و مطمئن را امتحان کنید.
• اگر دوست دارید، رابطه جنسی برقرار کنید: معمولا این رابطه برای کودک بی‌خطر است؛ به علاوه، برای هر دوی شما فوایدی دارد.
• درباره اسم نوزاد فکر کنید: اگر اسمی در ذهن ندارید، بدانید که هرگز برای شروع زود نیست.
• برای اعلام بارداری خود برنامه‌ریزی کنید: به این فکر کنید که چطور و چه زمانی می‌خواهید این خبر خوب را به دوستان و خانواده خود اعلام کنید یا آن را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارید.
  اکثر خانم‌ها برای انجام این کار تا پایان سه‌ماهه اول، که خطر سقط جنین به حداقل می‌رسد، صبر می‌کنند. و اگر شاغل هستید، به این فکر کنید که چه زمانی باید به رئیس خود اطلاع دهید که باردار هستید. تحقیقات خود را از قبل انجام دهید تا از سیاست‌های مرخصی زایمان شرکت مطلع باشید. (در همین رابطه: ۸ چک لیست کامل از اقلام و وسایل ضروری قبل از تولد نوزاد)

۶. از چه چیزهایی باید در سه ماهه اول بارداری اجتناب کرد؟

اگر در دوران سه ماهه اول بارداری هستید، یک فهرست طولانی از کارهایی دارید که باید انجامشان دهید. اما چند کار هستند که نباید انجام دهید. این‌ها مواردی هستند که باید در سه‌ماهه اول از آن‌ها اجتناب کنید.

• ظرف خاک گربه: مدفوع گربه می‌تواند دارای یک انگل بالقوه مضر باشد که ممکن است باعث عفونتی به نام توکسوپلاسموز شود. توکسوپلاسموز در مراحل اولیه بارداری می‌تواند سلامت جنین را به خطر بیاندازد و مشکلات بینایی و شنوایی ایجاد کند، در حالی که در اواخر بارداری ممکن است چندان جدی نباشد. اگر فکر می‌کنید به این انگل مبتلا شده‌اید، از پزشک خود بخواهید برایتان آزمایش خون تجویز کند.
• وان داغ و سونا: هنگامی که باردار هستید، باید از انجام فعالیت‌هایی مانند نشستن در وان داغ، سونا یا حتی غوطه‌ور شدن در وان حمام که دمای بدن را به بیش از 38 درجه می‌رسانند، اجتناب کنید (این مسئله در مورد بیکرام یا یوگای «داغ» و ورزش در هوای سوزان نیز صدق می‌کند). لازم نیست زیر دوش آب سرد بروید، اما باید یک دماسنج با خود داشته باشید تا مطمئن شوید که دمای آب در محدوده 36 تا 37 درجه می‌ماند.
• الکل: به این فکر می‌کنید که به سلامتی این خبر خوب بنوشید؟ تجدیدنظر کنید. هیچ مقدار الکلی وجود ندارد که در دوران بارداری بی‌خطر باشد. نوشیدن زیاد الکل-چهار یا تعداد بیشتری نوشیدنی در یک نشست-می‌تواند عوارضی مانند سندرم الکل جنین یا FAS را به دنبال داشته باشد. البته می‌توانید به سلامتی نوزادتان بنوشید، اما باید مطمئن شوید که خبری از الکل در لیوان نیست.
• غذاهای خام یا نیم‌پز: حالا که باردار هستید، باید تا پایان دوران بارداری از خوردن سوشی و استیک‌های نیم‌پز اجتناب کنید. گوشت خام و نیم‌پز، غذاهای دریایی و تخم مرغ ممکن است حاوی باکتری‌ها و انگل‌های عفونت‌زا باشند که برای شما یا کودک‌تان ضرر خواهد داشت. خبر خوب (اگر بشود آن را خوب نامید) علائمی مانند تهوع و بیزاری از غذا ممکن است اشتهای شما را در اوایل بارداری کاهش دهند، بنابراین ممکن است تمایلی هم به خوردن این غذاها نداشته باشید.
• مصرف سیگار: مصرف دخانیات در دوران بارداری ایمن نیست. سیگار کشیدن و مصرف ماریجوانا می‌تواند ریسک عوارض بارداری، مانند وزن کم نوزاد هنگام تولد و زایمان زودرس را افزایش دهد. (بیشتر بدانید: بهترین و جدیدترین منبع راهنمای سلامت و تغذیه کودکان)

سه ماهه اول بارداری با چند خبر بسیار خوب همراه است (شما باردار هستید!) و علائم ناخوشایندی هم به همراه دارد (مثلا نمی‌توانید صبحانه خود را تحمل کنید). خبر خوش این است که ناخوشی صبحگاهی، خستگی و نیاز مداوم به دستشویی رفتن از سه ماهه دوم بارداری تسکین می‌یابند. روزهای بهتری در راه است!

برای مطالعه و دریافت راهنمای کامل‌تر در خصوص این موضوع می‌توانید مروری بر صفحه اختصاصی راهنمای بارداری داشته باشید.

پی‌نوشت مطلب:

• این یادداشت با عنوان Your Guide to the First Trimester of Pregnancy پیشتر در نشریه اینترنتی whattoexpect.com منتشر و توسط تیم تحریریه بی‌سی‌سی مگ تدوین و ترجمه شده است.
• بی‌سی‌سی مگ ژورنالی برای مادران و کودکان است که مستقیما با رویکرد حمایت از مخاطبان و همراهان و همچنین اطلاع‌رسانی، با اتکا بر منابع معتبر و به پشتوانه سیاست‌های مراقبتی برند بی‌سی‌سی منتشر می‌گردد. لازم به ذکر است که هیچ یک از مطالب یا مقالات بی‌سی‌سی مگ جایگزین مشاوره یا نظر مستقیم پزشک متخصص نخواهد بود. بنابراین همواره مشورت با پزشک را اولویت خود قرار دهید.