سه ماهه دوم بارداری: ۶ نکته مهم + علائم و اقداماتی که ضروریست!

«سه ماه دوم بارداری» با تغییرات زیادی برای جنین در حال رشد شما همراه است و به احتمال زیاد، علائم اولیه بارداری تسکین می‌یابد. در این مقاله به مسائلی اشاره می‌کنیم که باید انتظار آن را در دوره میانی حاملگی خود در نظر داشته باشید.

به احتمال زیاد سه ماهه دوم بارداری برای بسیاری از خانم‌ها راحت‌ترین دوره در طی این نه ماه است. با رسیدن به این زمان، تغییرات مطلوبی را تجربه خواهید کرد.

در آغاز، اکثر علائم اولیه بارداری تسکین می‌یابند یا حتی برطرف می‌شوند. احتمالا احساس تهوع کمتری خواهید داشت (غذا برای اولین بار پس از یک مدت طولانی، عطر و بوی خوبی خواهد گرفت)، سطح انرژی شما باید بالا برود و سینه‌هایتان همچنان بزرگ‌تر می‌شوند، اما احساس حساسیت کمتری خواهید کرد.

«سه ماهه دوم بارداری حدودا از هفته چهاردهم بارداری شروع می‌شود و تا پایان هفته بیست‌وهفتم یا ماه‌های چهارم تا ششم بارداری ادامه دارد.» در مجموع، سه ماهه دوم بارداری حدود چهارده هفته طول می‌کشد.

در ادامه این مقاله به ۶ نکته مهم در خصوص سه ماهه دوم بارداری اشاره خواهیم کرد. علاوه بر این علائم و اقداماتی که ضروریست را مرور خواهیم کرد.

1. سه ماهه دوم از چه زمانی شروع و در چه زمانی پایان می‌یابد؟

«سه ماهه دوم بارداری حدودا از هفته چهاردهم بارداری شروع می‌شود و تا پایان هفته بیست‌وهفتم یا ماه‌های چهارم تا ششم بارداری ادامه دارد.» در مجموع، سه ماهه دوم بارداری حدود چهارده هفته طول می‌کشد.

این دوره از 13 هفته و 3 روز شروع شده و تا 26 هفته و 5 روز ادامه پیدا می­‌کند. می­‌توانید برای محاسبه استاندارد روز اول بارداری (LMP) به مقاله 6 نکته مهم درباره علائم سه ماهه اول بارداری مراجعه کنید.

2. مهم‌ترین علائم و نشانه‌­های سه ماهه دوم بارداری چیست؟

بسیاری از علائم اولیه بارداری مانند تهوع و حساسیت سینه‌ها در سه ماهه دوم حاملگی تسکین می‌یابند، در حالی که برخی علائم (مانند سوزش سر دل و یبوست) ممکن است ادامه پیدا کنند.

با ادامه رشد شکم و افزایش سطح هورمون‌های بارداری، ممکن است برای اولین بار تغییرات جدیدی را مشاهده کنید. این‌ها علائمی هستند که ممکن است در سه ماهه دوم بارداری ظاهر شوند:

• احتقان: «که بر اثر افزایش جریان خون در غشای مخاطی بینی رخ می‌دهد. حتی ممکن است برای اولین بار خروپف کنید! خوشبختانه داروهای بدون نسخه زیادی وجود دارند که مصرف آنها در طول بارداری بی‌خطر است.»

• تورم خفیف مچ پا و پا: «تقریبا از هر چهار خانم باردار، سه نفر آن را تجربه می‌کنند. از حدود هفته بیست‌ودوم بارداری می‌­تواند آغاز شود (گاهی زودتر) و تا وقت زایمان ادامه پیدا کند. برای کاهش تورم، سعی کنید فعالیت داشته باشید. وقتی حرکت نمی‌کنید، پاهای خود را تکان دهید. از ایستادن یا نشستن طولانی مدت خودداری کنید و به پهلو بخوابید.»

• لثه‌های حساس و خونریزی خفیف: «اگر لثه‌های شما به رنگ قرمز روشن هستند و به راحتی خونریزی می‌کنند، حتما به دندانپزشک مراجعه کنید. زیرا ممکن است التهاب لثه داشته باشید. التهاب لثه نسبتا بی‌ضرر است، اما اگر درمان نشود می‌تواند مشکلات بزرگ‌تری ایجاد کند.»

• گرفتگی عضلات پا: «معمولا از سه‌ماهه دوم آغاز می‌شود و تا سه‌ماهه سوم ادامه دارد. این عارضه نه تنها به هورمون‌ها و وزن شما بستگی دارد، بلکه احتمالا به کمبود کلسیم یا منیزیم نیز مربوط می‌شود. بنابراین مطمئن شوید که یک رژیم غذایی سالم و متعادل دارید.»

• سرگیجه: «زمانی رخ می‌دهد که رگ‌های خونی شما گشاد می‌شوند. در نتیجه، جریان خون انتقالی به کودک افزایش می‌یابد، اما فشار خون شما را پایین می‎‌آورد. سخت نگیرید، مقدار زیادی وعده‌های غذایی کوچک میل کنید و برای تسکین علائم، مایعات بنوشید.»

• درد در قسمت تحتانی شکم: «این درد به عنوان درد لیگامان گرد شناخته می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که لیگامان‌های حامی شکم بر اثر افزایش اندازه آن دچار کشیدگی می‌شوند»

• وریدهای واریسی و یا هموروئید: «نوعی واریس است که خوشبختانه پس از بارداری تسکین یافته و یا برطرف می‌شود، به شرطی که قبل از بارداری درگیر آن نباشید.»

• با افزایش اشتها دچار افزایش وزن می‌شوید: «اگر در سه‌ماهه اول از تهوع و کاهش اشتها رنج می‌بردید، چنین به نظر خواهد رسید، تا بتوانید از کودک در حال رشد خود حمایت کنید. اگر بارداری خود را با وزن طبیعی شروع کرده‌اید، انتظار داشته باشید که در سه‌ماهه دوم حدود نیم کیلو در هفته وزن اضافه کنید که در مجموع به حدود 7 کیلو خواهد رسید.»

همچنین ممکن است تغییرات بزرگی در سه ماهه دوم بارداری در اتاق خوابتان رخ دهد. بعضی از خانم‌های باردار در این دوره پرشورتر از همیشه هستند و خون کافی در تمام نقاط بدنشان جریان دارد. با این حال، بارداری اغلب زندگی جنسی شما را در حالیکه با تغییرات فیزیکی و بدخلقی مقابله می‌کنید، اندکی به حاشیه می‌راند.

تمام این علائم کاملا طبیعی و موقت هستند. احساس ترس، تحریک‌پذیری، فراموشی و حتی ناامیدی از اینکه هنوز مثل یک خانم باردار به نظر نمی‌رسید، برطرف می‌شود.

چند نکته را باید در نظر داشته باشید: ارتباط نقش مهمی در جلوگیری از رنجش دارد، بنابراین درباره کم‌کاری خود با شریک‌تان صحبت کنید. و توجه داشته باشید که رابطه جنسی به جنین شما آسیب نمی‌رساند و او را به لحاظ احساسی اذیت نمی‌کند (در واقع، تکان خوردن و غلتیدن حتی می‎تواند به خواب او کمک کند).

3. چه زمانی باید در خصوص علائم سه ماهه دوم با پزشک تماس بگیرم؟

این احتمال وجود دارد که وقتی به سه ماهه دوم حاملگی می‌رسید، دوره‌ی نسبتا آرامی را تا سه ماه بعدی سپری کنید. اما علائمی وجود دارد که به محض مشاهده آنها باید با پزشک‌تان تماس بگیرید. این علائم شامل موارد زیر است:

• خونریزی شدید واژن
• شکم‌درد شدی
• تب بالای 38 درجه

مراقب علائم دیابت بارداری باشید که معمولا بین هفته بیست‌وچهارم و بیست‌وهشتم بارداری آغاز می‌شود. و تشنگی شدید، تکرر ادرار، خستگی مفرط و خروپف را شامل می‌شوند. نگران نباشید، در این بازه زمانی آزمایش گلوکز می‌دهید تا در مورد ابتلا به دیابت بارداری مطمئن شوید.

در صورت مشاهده افزایش وزن ناگهانی، تغییرات شدید در بینایی و تورم شدید در صورت و دست‌ها که می‌تواند نشانه پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری باشد، با پزشک خود صحبت کنید.

4. رشد کودک در سه ماهه دوم بارداری چقدر است؟

سر کودک در سه ماهه دوم حاملگی به شدت شلوغ است، چرا که رشد جنین به سرعت ادامه دارد. در هفته هجدهم بارداری، وزن نوزاد به اندازه یک سینه مرغ است و او می‌تواند خمیازه بکشد و حتی سکسکه کند.

در حدود هفته بیست‌ویکم، باید بتوانید بازوها و پاهای هماهنگ ژیمناست کوچک خود را در حین لگد و ضربه زدن حس کنید.

در حدود هفته بیست‌وسوم، کودک از شما الگو می‌گیرد و شروع به افزایش وزن می‌کند. حتی ممکن است وزنش تا چهار هفته آینده دو برابر شود. در پایان سه‌ماهه دوم، یک انسان یک کیلویی در شکم‌تان خواهید داشت!

چند اتفاق هیجان‌انگیز دیگر (درباره رشد کودک) در این سه ماه رخ می‌دهد:

• مو، پوست و ناخن: در حدود هفته شانزدهم، اولین موهای ریز کودک شروع به رشد می‌کنند و مژه‌ها و ابروها در هفته بیست‌ودوم شکل می‌گیرند. در این مرحله، پوست کودک با لانوگو پوشیده شده که مانند یک کت خزدار کودک را تا زمانی که چربی کافی در سه ماهه سوم تشکیل شود، گرم نگه می‌دارد. این پوشش در هفته نوزدهم جای خود را به ورنیکس کازئوزا می‌دهد؛ یک لایه چرب از روغن و سلول‌های مرده پوست که از پوست کودک در برابر مایع آمنیوتیک اسیدی محافظت می‌کند. هر دو لایه لانوگو و ورنیکس کازئوزا قبل از تولد از بین می‌روند.
• دستگاه گوارش: دستگاه گوارش نوزاد در انتهای سه ماهه اول به طور کامل شکل می‌گیرد. کودک مکیدن و بلعیدن را جهت کسب آمادگی لازم برای زندگی بیرون از رحم آغاز می‌کند. نوزاد همچنین می‌تواند غذاهایی را که شما می‌خورید از طریق مایع آمنیوتیک خود بچشد. تحقیقات نشان داده که این امر می‌تواند بر اولویت‌‌های غذایی کودک در بیرون از رحم اثر بگذارد. این هم یک دلیل دیگر برای اینکه از یک رژیم غذایی سالم پر از میوه و سبزیجات تازه در دوران بارداری استفاده کنید. سیستم دفع کودک نیز سخت کار می‌کند: با اینکه جفت شما مواد مغذی لازم را از طریق شما فراهم می‌کند، این همه بلعیدن به معنای یک چیز است: ادرار زیاد.
• حس‌ها: گوش‌ها و چشم‌های کودک به شکل صحیح حرکت می‌کنند. در هفته بیست‌ودوم بارداری، حواس در حال رشد به کودک اجازه می‌دهند که بو بکشد، ببیند و بشنود. دلپذیرتر از این؟ آن چشم‌های کوچک شروع به باز شدن می‌کنند.
• قلب: در هفته هفدهم، قلب کودک دیگر خود بخود نمی‌تپد، زیرا تپش قلب توسط مغز تنظیم می‌شود. در هفته بیستم، باید بتوانید ضربان قلب کودک را با گوشی پزشکی بشنوید. در هفته بیست‌وپنجم، مویرگ‌ها شکل می‌گیرند تا خون حاوی اکسیژن را در بدن جابجا کنند.
• مغز: علاوه بر کنترل ضربان قلب کودک و القای ضربه زدن، مغز کودک در هفته بیست‌وششم شروع به باز و بسته کردن آن پلک‌های کوچک می‌کند.

5. در سه ماهه دوم بارداری چه اقداماتی حتما باید انجام شود؟

در این دوره از حاملگی حتما باید: خوب غذا بخورید، مرتبا ورزش کنید و استراحت کافی داشته باشید. علاوه بر این مهم‌ترین اقداماتی که باید در سه ماهه دوم بارداری انجام دهید عبارتند از:

• برای معاینات روتین آماده شوید. پزشک در هر معاینه وزن، سایز رحم، ارتفاع فوندوس (بالای رحم) و ضربان قلب کودک را چک می‌کند تا مطمئن شود همه چیز طبق روال پیش می‌رود.
• برای سونوگرافی سه‌ماهه دوم نوبت بگیرید. این سونوگرافی که اسکن آناتومی بیست هفته‌ای نامیده می‌شود، معمولا بین هفته‌های هجدهم تا بیست‌ودوم بارداری انجام می‌گیرد. پزشک وزن نوزاد را می‌سنجد، اندام‌های در حال رشد او را بررسی می‌کند، مقدار مایع آمنیوتیک را تعیین کرده و-در صورت تمایل-جنسیت کودک را به شما می‌گوید. با اینکه تماشای نوزاد در حال رشد هیجان‌انگیز است، فقط پزشک است که می‌تواند سونوگرافی‌ها از جمله سونوگرافی‌های سه‌بعدی و چهاربعدی را انجام دهد. به عبارت دیگر، از نسخه‌های یادگاری که در مراکز خرید انجام می‌گیرند، اجتناب کنید.
• غربالگری گلوکز را انجام دهید. از هر 10 خانم باردار، 1 نفر به دیابت بارداری مبتلا می‌شود. بنابراین، کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان (ACOG) توصیه می‌کند که همه خانم‌ها در حدود هفته بیست‌وچهارم تا بیست‌وهشتم بارداری تحت غربالگری قرار گیرند. اگر نتیجه آزمایش گلوکز مازاد در ادرار مثبت باشد، لزوما به این معنی نیست که دیابت بارداری دارید. برای تشخیص این عارضه به آزمایشات بیشتری نیاز خواهید داشت. اما اگر دیابت بارداری داشته باشید، پزشک احتمالا شما را به یک متخصص تغذیه معرفی می‌کند تا برای خود یک برنامه غذایی تنظیم کنید. همچنین باید سطح قند خونتان را به طور مرتب کنترل کنید.
• در مورد غربالگری ژنتیکی قبل از زایمان با پزشک صحبت کنید. اگر قبلا این کار را نکرده‌اید و یا عوامل خطر خاصی دارید، پزشک شما ممکن است غربالگری ژنتیکی NIPT یا غربالگری چهارگانه را تجویز کند. هر دو تست یک نوع آزمایش خون هستند که عوامل خطر عارضه‌های کروموزومی یا مادرزادی مانند سندرم داون را تشخیص می‌دهند. اگر نتیجه هر یک از این غربالگری‌ها مثبت شد، پزشک ممکن است آمنیوسنتز (آمنیو)-جایی که مایع آمنیوتیک از آن استخراج و برای تشخیص ناهنجاری‌های ژنتیکی بررسی می‌شود-را برای تشخیص قطعی و بررسی عارضه‌هایی مانند نقص لوله عصبی که NIPT قادر به تشخیص آن نیست، تجویز کند. در نهایت این به شما بستگی دارد که غربالگری ژنتیکی را انجام دهید یا خیر. بنابراین بهتر است در مورد نتایج این آزمایشات، فوایدی که دارند و سوالاتی که باید از دکتر بپرسید، از قبل فکر کنید.
• واکسن بزنید. اگر در جریان فصل سرماخوردگی و آنفولانزا باردار هستید، حتما واکسن آنفولانزا بزنید و برای محافظت از کودک در برابر سیاه‌سرفه برنامه‌ریزی کنید تا واکسن آن را در سه‌ماهه سوم دریافت کنید.
• لباس‌های بارداری بخرید. حالا که برآمدگی شکم‌تان آشکار شده است، به یک کمد لباس بارداری نیاز دارید.
• به پهلو بخوابید. در حالیکه خوابیدن در سه‌ماهه دوم راحت‌تر از سه‌ماهه اول و سوم است، بهتر است از حالا به پهلو بخوابید، زیرا وزن رحم در حال رشد شما به سیاهرگ (وریدی که خون را از اندام‌های تحتانی به سمت قلب برمی‌گرداند) فشار می‌آورد که می‌تواند گردش خون را مختل کند.
• به انجام تمرینات کگل ادامه دهید. با انجام تمرینات کگل به صورت سه ست 20 تایی در روز، لگن خود را برای زایمان آماده نگه دارید.
• برای دانستن جنسیت کودک در سونوگرافی سه ماهه دوم تصمیم بگیرید. اگر هنوز در مورد «سونوگرافی تعیین جنسیت» تصمیم نگرفته‌اید، به مزایا و معایب تشخیص جنسیت نوزاد قبل از زایمان فکر کنید.
• تمرینات دوران بارداری را در اولویت قرار دهید. با توجه به تمام فواید ورزش برای شما و نوزاد، اگر تا حالا اقدام نکرده‌اید، بهتر است یک برنامه تمرینی مناسب برای بارداری تنظیم کنید.
• کالری دریافتی خود را افزایش دهید. اگر قبل از بارداری وزن طبیعی داشتید، در سه ماهه دوم بارداری به 300 تا 350 کالری بیشتر در روز نیاز دارید. با این وجود، این کمتر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنید. یک یا دو لیوان شیر و یک کاسه بلغور جو دوسر کافی است.
• افزایش وزن خود را کنترل کنید. حالا که باید به طور مستمر وزن اضافه کنید، پزشک توصیه می‌کند که هر هفته وزن خود را کنترل کنید.
• از برآمدگی شکم‌تان عکس بگیرید. احتمالا قصد دارید تا سه‌ماهه سوم برای گرفتن عکس «رسمی» از برآمدگی شکم خود صبر کنید، اما بهتر است از حالا برنامه‌ریزی کنید. در این بین، تا می‌توانید از برآمدگی شکم خود سلفی‌های یادگاری بگیرید.
• به آخرین سفر بدون فرزند فکر کنید (حتی اگر بیشتر شبیه یک خانه ماندن معمولی باشد). از آنجایی که حالت تهوع سه‌ماهه اول باید برطرف شود، اکنون زمان خوبی است که قبل از تولد نوزاد کمی برای خود وقت بگذارید.
• یک دفتر ثبت‌نام تهیه کنید. شما باید برای مهمانان جشن تولد فرزندتان و سایر افراد یک دفتر ثبت‌نام تهیه کنید.
• به اسم نوزاد فکر کنید. هنوز زمان دارید، اما اگر اسمی برای کودک انتخاب نکرده‌اید، بهتر است به بررسی گزینه‌های خود ادامه دهید.
• در کلاس‌های زایمان شرکت کنید. احتمالا تا سه ماهه سوم به این کلاس‌ها نیاز نخواهید داشت، اما از حالا به بررسی گزینه‌های مختلف بپردازید و سعی کنید کلاسی را پیدا کنید که نیازهایتان را برآورده می‌کند.
• به محل زایمان خود فکر کنید. کدام بیمارستان؟ همین حالا شروع به بررسی گزینه‌های خود کنید. شاید بخواهید در سه‌ماهه سوم به یک بیمارستان یا مرکز زایمان مراجعه کنید، اما بهتر است در پایان سه ماهه دوم بارداری برنامه‌ریزی کنید.
• به مراقبت از کودک فکر کنید. اگر قصد دارید پس از مرخصی زایمان به سر کار برگردید، بهتر است گزینه‌های مراقبت و نگهداری از کودک، مانند مهدکودک، پرستار بچه یا بستگان را بررسی کنید. (در همین رابطه بخوانید: منبع راهنمای مادران برای دوران نوزادی)

6. از چه چیزهایی باید در سه ماهه دوم بارداری اجتناب کرد؟

با پشت سر گذاشتن حالت تهوع شدیدی که داشتید، ممکن است تا حد زیادی شبیه دوران قبل از بارداری خود شوید. اما حالا که در سه‌ماهه دوم هستید، چند چیز دیگر وجود دارد که باید از آنها اجتناب کنید:

• سونوگرافی گزینشی: جنین در سه ماهه دوم بارداری رشد زیادی دارد، بنابراین چیزهای زیادی برای دیدن وجود دارد. اما باید در برابر این تمایل مقاومت کرده و برای انجام یک سونوگرافی سه‌بعدی یا چهاربعدی ی برنامه‌ریزی کنید. هیچ خطر مشخصی برای سونوگرافی در دوران بارداری وجود ندارد، اما کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان توصیه می‌کند که فقط به دلایل پزشکی سراغ آنها بروید و حتما آنها را تحت نظارت یک متخصص انجام دهید.
• به پشت بخوابید یا ورزش کنید: بعضی از متخصصان توصیه می‌کنند که در دوران بارداری از خوابیدن به پشت خودداری کنید، زیرا تمام وزن رحم و جنین به پشت، روده و سیاهرگ اجوف (ورید اصلی که خون را از اندام‌های تحتانی به قلب می‌رساند) تحمیل می‌شود.
• وان داغ و سونا: هیچ چیزی بهتر از غوطه‌ور شدن در یک حمام خوب و داغ برای پاهای دردناک و متورم شما به نظر نمی‌رسد. متأسفانه اما وان آب داغ و سونا در دوران بارداری ممنوع هستند، و هر چیزی که دمای بدن شما را بالای 38 درجه ببرد. اگر حمام می‌کنید، از دماسنج برای ثابت نگه داشتن دمای آب در محدوده 36 تا 37 درجه استفاده کنید.
• یوگای داغ: مانند وان آب داغ و سونا، باید از هر چیزی که دمای بدن شما را بالای 38 درجه می‌برد اجتناب کنید. انجام یوگا به ویژه برای خانم‌های باردار مفید است، چون آنها را به حرکت وادار می‌کند و سطح استرس را کاهش می‌دهد؛ اما بهتر است آن را در هوای خنک‌تر انجام دهید.
• غذاهای خام یا نیم‌پز: ممکن است اشتهای شما به حالت عادی برگشته باشد، اما همچنان باید از خوردن غذاهای دریایی، تخم مرغ و گوشت خام یا نیم‌پز اجتناب کنید. پس از به دنیا آمدن کودک، می‌توانید با یک استیک نیم‌پز جشن بگیرید.
• لبنیات و آب‌میوه‌های غیر پاستوریزه: بیزاری از مواد غذایی برطرف شده است، اما افسوس که بعضی از غذاها هنوز ممنوع هستند. برای مثال، پنیرهای نرم-مانند بری، پنیر بز و فتا-که از شیر غیر پاستوریزه تهیه می‌شوند ممنوع هستند، زیرا برای دفع باکتری‌ها تحت فرآوری قرار نگرفته‌اند. آبمیوه‌هایی مانند آب پرتقال و آب سیب نیز ممکن است غیرپاستوریزه باشند. برچسب محصول را بررسی کنید تا مطمئن شوید چیزهایی که می‌خورید از ترکیبات پاستوریزه تهیه شده‌اند، یا از پنیرهای سفت مانند چدار استفاده کنید. (در همین رابطه بدانید: بهترین و جدیدترین منبع راهنمای سلامت و تغذیه کودکان)

یکی از بهترین قسمت‌های سه ماهه دوم بارداری (غیر از خلاص شدن از شر ناخوشی صبحگاهی دانستن همین موضوع است که تا چشم به هم بزنید، نوزادتان به دنیا آمده است! تا می‌­توانید استراحت کنید که روزهای شلوغ و هیجان­‌انگیزی در انتظار شماست.

برای مطالعه و دریافت راهنمای کامل‌تر در خصوص این موضوع می‌توانید مروری بر صفحه اختصاصی راهنمای بارداری داشته باشید.

پی‌نوشت مطلب:

• این یادداشت با عنوان Your Guide to the second Trimester of Pregnancy پیشتر در نشریه اینترنتی whattoexpect.com منتشر و توسط تیم تحریریه بی‌سی‌سی مگ تدوین و ترجمه شده است.
• بی‌سی‌سی مگ ژورنالی برای مادران و کودکان است که مستقیما با رویکرد حمایت از مخاطبان و همراهان و همچنین اطلاع‌رسانی، با اتکا بر منابع معتبر و به پشتوانه سیاست‌های مراقبتی برند بی‌سی‌سی منتشر می‌گردد. لازم به ذکر است که هیچ یک از مطالب یا مقالات بی‌سی‌سی مگ جایگزین مشاوره یا نظر مستقیم پزشک متخصص نخواهد بود. بنابراین همواره مشورت با پزشک را اولویت خود قرار دهید.