چه زمانی برای از شیر گرفتن نوزاد مناسب است؟ (۵ نکته مهم)

«از شیر گرفتن نوزاد» زمانی رخ می‌دهد که تغذیه کودک از شیر مادر به سایر منابع غذایی منتقل شود. از شیر گرفتن فرایندی است که صبر و درک متقابل مادر و فرزند را می‌طلبد. ضمن اینکه حتما باید بدانیم این تصمیم رویکردی کاملا شخصی‌ست. در واقع همه چیز به شما بستگی دارد.

این پروسه برای قطع کردن شیر مادر، دلایل متعددی دارد از جمله: «کافی نبودن شیر مادر، دردناک شدن سینه‌های مادر، ضرورت بازگشت مادر به شرایط کاری یا چیزی شبیه به این، بیماری یا استفاده از داروهای خاص که بر روی شیر مادر تاثیر می‌گذارد، بارداری مجدد و برخی موارد دیگر» که به تفصیل در متن مقاله به آن خواهیم پرداخت.

«لازم است بدانید اگر از شیر دادن رنج می‌برید یا به هر دلیلی از شرایط مطلوبی برخوردار نیستید ابتدا و حتما برای از شیر گرفتن نوزاد با پزشک متخصص خود در این‌باره مشورت کنید.»

۱. بهترین دوره برای از شیر گرفتن نوزاد چه وقت است؟

واقعیت مهم و آشکار: «این یک تصمیم شخصی است.» یک مادر ممکن است تحت تاثیر شرایط برگشت به کار، سلامتی خود یا کودک، یا صرفا احساس مناسب بودن زمان، تصمیم به انجام این کار بگیرد.

آکادمی اطفال آمریکا (AAP) تغذیه نوزادان را در ۶ ماه اول زندگی فقط با شیر مادر توصیه می‌کند. پس از این دوره، ترکیبی از غذاهای جامد و شیر مادر را تا حداقل ۱ سالگی توصیه می‌کند. بعد از آن نوزادان می‌توانند شروع به نوشیدن شیر گاو کنند.

اکثر کارشناسان موافقند که شیردهی باید تا زمانی که برای مادر و کودک مناسب است تداوم داشته باشد. بسیاری از مادرها پس از اولین سالروز تولد کودک، اقدام به از شیر گرفتن کودک می‌کنند.

در این سن، نوزادان شروع به راه رفتن، صحبت کردن و خوردن غذاهای جامد می‌کنند. بنابراین ممکن است به طور طبیعی علاقه خود را به مادر از دست بدهند.

بعضی از مادران بیش از یک سال به نوزادشان شیر می‌دهند (به این امر شیردهی طولانی‌مدت گفته می‌شود). شیردهی طولانی‌مدت برای مادران و کودکانی که آماده از شیر گرفتن نیستند، تصمیم بی‌‌خطر و معقولی است.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) به مادران توصیه می‌کند که تا دو سال اول از شیر خود برای تغذیه کودک استفاده کنند.

لزومی ندارد که از شیر گرفتن کودک صفر یا صد باشد. بعضی از مادرها بسته به شرایط و برنامه کاری خود تصمیم می‌‌گیرند که در روز از شیر خشک استفاده کنند و شب‌ها شیردهی کنند.

هر وقت که تصمیم بگیرید کودک را از شیر بگیرید، ممکن است فرزند شما فکر دیگری در سر داشته باشد. بعضی از کودکان زودتر از تصمیم مادر از شیر فاصله می‌گیرند و برخی دیگر برخلاف میل مادر مقاومت می‌کنند.

کودکانی که طولانی‌مدت شیر خورده‌اند، معمولا مقاومت بیشتری در برابر این پروسه حساس دارند. برای مثال، ممکن است یک کودک 2 ساله نسبت به یک کودک ۱۲ ماهه دلبستگی بیشتر و انعطاف کمتری نسبت به ترک شیر مادر داشته باشد. در این مواقع، استفاده از یک روند تدریجی و توجه به نیازهای یکدیگر بسیار مهم است

۲. چه علائمی نشان می‌دهد که باید کودک را از شیر بگیرید؟

بعضی از بچه‌ها هرگز از شیر مادر خسته نمی‌شوند. اما بعضی‌ها به مادران خود سرنخ‌هایی می‌دهند که نشان می‌دهد آماده ترک شیر هستند:

• به نظر می‌رسد کودک هنگام شیر خوردن بی‌علاقه یا خسته است؛
• مدت زمان شیر خوردن به طور دائم در حال کاهش است؛
• حواس نوزاد در حین شیر خوردن به راحتی پرت می‌شود؛
• بازی با پستان، مثل کشیدن و یا مکث در شیر خوردن یا گاز گرفتن. کودکانی که در حین شیر خوردن دائما پستان مادر را گاز می‌گیرند، باید فورا از شیر گرفته شوند. مادر باید با آرامش اما قاطعانه به آنها بگوید که گاز گرفتن درد دارد؛
• شیر خوردن برای تسکین (کودک پستان مادر را می‌مکد، اما شیر نمی‌خورد).

مواجهه با این علائم به این معنا است که حالا نوزاد شما آماده این است که تا از شیر گرفته شود.

۳. چه روشی بهتر است؟

برای اینکه مادر و کودک از نظر جسمی و عاطفی با این تغییر وفق پیدا کنند، از شیر گرفتن باید به صورت تدریجی انجام شود. یک روش این است که حداقل هفته‌ای یک‍بار از طریق شیشه یا فنجان به کودک شیر دهید تا به شیر خوردن از آنها عادت کند.

اگر می‌خواهید به کودک خود شیر مادر دهید، باید شیرتان را بدوشید. اگر قصد دارید کودک را از شیر بگیرید، باید آهسته عمل کنید تا از پرخوری کودک جلوگیری کنید.

شما می‌توانید با قطع شیردهی در ساعات ظهر شروع کنید، چون معمولا کوچک‌ترین و ناخوشایندترین وعده غذایی است-مخصوصا برای مادران شاغل. بسیاری از مادران، قطع شیردهی قبل از خواب را به مرحله آخر واگذار می‌کنند؛ چون تأثیر بسزایی در ارتباط بین کودک و مادر دارد.

برخی از مادران تصمیم را به فرزند خود واگذار می‌کنند. کودکانی که در روز سه وعده غذای جامد می‌خورند (به اضافه میان وعده‌ها)، اغلب کمتر شیر می‌خورند. در این صورت، شیر مادر به دلیل کاهش تقاضا خشک می‌شود و مادر برای شیردهی باید اقدام به دوشیدن کند.

اگر کودک شما کمتر شیر مادر می‌خورد، از شیر خشک یا شیر سرشار از آهن استفاده کنید. در مورد میزان شیر دریافتی فرزندتان با پزشک مشورت کنید.

اگر کودک شما قبل از یک سالگی از شیر گرفته می‌شود، یا متوجه شدید که شیر کافی ندارید، باید به کودک شیر خشک بدهید. با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید چه شیر خشکی برای کودک مناسب است.

۴. هر از گاهی از شیشه شیر استفاده کنید

اگر کودک از منبع دیگری هم شیر خورده باشد، از شیر گرفتن نوزاد آسان‌تر می‌شود. پس سعی کنید بعد از اینکه شیردهی به سرانجام رسید، هر از گاهی از شیشه شیر استفاده کنید.

حتی اگر به شیردهی ادامه دهید، این کار می‌تواند بعدها به قطع شیردهی کمک کند. همچنین به سایر اعضای خانواده اجازه می‌دهد به نوزاد غذا بدهند و این امکان را فراهم می‌کند که کودک را به یک مراقب بسپارید.

نوزادان بالای 6 ماه باید غذاهای جامد و شیر مادر بخورند. پس از 1 سالگی، شیر مادر نمی‌تواند به تنهایی مواد مغذی لازم برای کودک در حال رشد را تأمین کند. پس غذاهای جامد باید جزء ثابت رژیم غذایی کودک باشند.

همانطور که شروع به قطع شیردهی می‌کنید، توجه داشته باشید که کودک شما به زمان نیاز دارد تا خود را با نوشیدن شیر از شیشه وفق دهد. صبور باشید تا کودک به واکاوی در دنیای غذا بپردازد. (بررسی بیشتر: منبع راهنمای سلامت و تغذیه کودکان)

چند راه‌حل دیگر برای تسهیل روند این تغییر وجود دارد:

• در مواقعی که شیر می‌دادید، فرزندتان را درگیر یک بازی سرگرم‌کننده کنید یا او را به گردش شرکت ببرید.
• از نشستن در مکان‌های شیردهی یا پوشیدن لباس‌های مرسوم برای شیردهی خودداری کنید.
• اگر فرزندتان سعی دارد خود را با تغییرات دیگری وفق دهد، قطع شیردهی را به تأخیر بیندازید. تلاش برای از شیر گرفتن کودک در شرایطی که کودک به تازگی تحت مراقبت دیگران قرار گرفته یا در حال دندان درآوردن است، ایده خوبی نیست.
• اگر کودک شما کمتر از 1 سال دارد، سعی کنید در زمان مرسوم برای شیردهی از فنجان یا شیشه استفاده کنید. اگر کودک شما بزرگ‌تر است، یک میان‌‌وعده سالم، شیر با فنجان یا در آغوش گرفتن کودک را امتحان کنید.
• سعی کنید برنامه روزانه خود را تغییر دهید تا در زمان شیردهی مشغول باشید.
• از همسرتان برای ایجاد حواس‌پرتی در زمان مرسوم برای شیردهی کمک بگیرید.
• اگر کودک دچار عادت مکیدن انگشت شد یا به یک پتوی خاص خو گرفت، او را مأیوس نکنید. کودک دارد سعی می‌کند که خود را با تغییرات عاطفی ناشی از قطع شیردهی وفق دهد.

۵. نکاتی درباره احساس مادران در این خصوص

بسیاری از مادران با قطع شیردهی دچار احساسات متفاوتی می‌شوند. از شیر گرفتن، آزادی عمل و انعطاف بیشتری به همراه دارد، و مادر افتخار می‌کند که کودکش در حال رسیدن به یک نقطه عطف است. اما شیردهی یک عمل خودمانی است که پیوند محکم بین مادر و کودک را تقویت می‌کند. بنابراین، برخی از مادران به سختی می‌توانند از آن دل بکنند.

طیف وسیعی از احساسات در انتظار شماست. باید بدانید که کودک نیز در همین شرایط قرار دارد. همچنین توجه داشته باشید که در روزهای آینده، راه‌های فوق‌العاده دیگری نیز برای پرورش فرزندتان پیش روی شما قرار خواهد گرفت.

به طور کل مواردی مهمی وجود دارند که احتمالا همه مادران درباره آنها نگرانی‌هایی را تجربه خواهند کرد. درک تغییر و مهم‌ترین تحولات فیزیکی برای نوزادان در طول رشد بسیار ضروری‌ست. اگر خواندن این مطلب برایتان مفید بوده، بد نیست برای آشنایی و کسب اطلاعات بیشتر درباره موضوع اولین دندان نوزاد، علائم و ۹ نکته ضروری در این خصوص مطالعه‌ای داشته باشید.

علائم و نشانه‌های نگران‌کننده هنگام قطع شیر نوزاد

همانطور که گفتیم قطع شیر برای نوزاد به ویژه در اولین ماه‌ها و سال‌های زندگی، می‌تواند یک تغییر بزرگ به شمار آید که تأثیرات جسمی و روانی متعددی بر نوزاد می‌گذارد. این تغییر ممکن است با برخی علائم و نشانه‌های نگران‌کننده همراه باشد که نشان‌دهنده وجود مشکلات یا واکنش‌های طبیعی از سوی نوزاد به این تغییرات هستند. در ادامه به بررسی دقیق این علائم و نحوه مدیریت آن‌ها خواهیم پرداخت.

بروز مشکلاتی در تغذیه و کاهش اشتهای نوزاد

یکی از علائم رایج هنگام قطع شیر مشکلات مربوط به تغذیه است. از همین روی  نوزادانی که به شیر مادر وابسته هستند ممکن است پس از قطع شیر با مشکلاتی چون کاهش اشتها یا عدم تمایل به خوردن شیر مصنوعی یا غذای کمکی مواجه شوند. این رفتار ممکن است به دلیل عدم تطابق طعم یا حس راحتی که از شیر مادر دریافت می‌کنند، بروز پیدا کند. اگر نوزاد شما در دریافت غذای جدید مشکل داشته باشد یا از خوردن خودداری کند، این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده نیاز به زمان بیشتر برای سازگاری است. اما در صورت ادامه‌دار بودن این موضوع، بهتر است با پزشک مشورت شود.

احتمال مواجهه با  بی‌قراری و اضطراب

برخی والدین این تجربه را داشته‌اند که قطع شیر می‌تواند باعث ایجاد احساس اضطراب و بی‌قراری در نوزاد شود. شیر مادر نه تنها برای تغذیه بلکه برای آرامش و اطمینان نوزاد نیز نقش مهمی بر عهده دارد. زمانی که این منبع آرامش از بین می‌رود، نوزاد ممکن است احساس ناامنی کرده و بیشتر گریه کند یا به دنبال توجه و آرامش بیشتری از سمت والدین باشد. نگران نباشید چرا که این علائم معمولاً به تدریج کاهش می‌یابند، اما اگر شدت بی‌قراری به حدی برسد که نوزاد نتواند به طور طبیعی آرامش پیدا کند، نیاز به توجه پزشکی حس می‌شود.

مواجهه با اختلال در خواب نوزاد

تغییر در الگوی تغذیه همچنین می‌تواند منجر به اختلال در خواب نوزاد شود. بسیاری از نوزادان از شیر مادر برای راحتی و خواب استفاده می‌کنند و هنگام قطع آن، ممکن است خواب آنها با مشکل رو به رو شود. نوزاد ممکن است شب‌ها بیدار شده و نیاز به توجه بیشتری پیدا کند. این تغییرات خواب معمولاً موقتی خواهند بود و با سازگاری نوزاد با تغذیه جدید بهبود می‌یابند. با این حال چنانچه خواب نوزاد به شدت مختل شده و نشانه‌هایی مانند کمبود خواب طولانی‌مدت یا مشکلات جدی در استراحت مشاهده شود، مشاوره با پزشک نیاز است.

بروز درد و ناراحتی جسمی

یکی دیگر از علائم نگران‌کننده هنگام قطع شیر مادر، مواجهه با درد یا ناراحتی نوزاد است. گاهی اوقات نوزاد ممکن است به دلیل تغییر در الگوی تغذیه یا مشکل در هضم شیر مصنوعی یا غذاهای کمکی، شکایت کند. این مشکلات می‌توانند به شکل نفخ، اسهال یا یبوست نمود داشته باشند. این علائم می‌توانند به عنوان حساسیت نوزاد به شیر مصنوعی یا تغییرات در رژیم غذایی در نظر گرفته شوند. در این صورت لازم است که نوع شیر یا غذای کمکی تغییر داده شود یا مشاوره پزشکی دریافت گردد.

احتمال تغییر در رفتار اجتماعی

نوزادانی که به شیر مادر وابسته هستند ممکن است پس از قطع آن دچار تغییرات در رفتار اجتماعی شوند. آن‌ها ممکن است تمایل کمتری به تعامل با دیگران داشته باشند و بیشتر در خود فرو روند. این تغییرات معمولاً ناشی از اضطراب یا عدم تطابق با شرایط جدید خواهند بود. در صورت ادامه‌دار بودن این رفتار ممکن است لازم باشد که والدین به دقت محیط و شرایط اطراف نوزاد را ارزیابی کرده و در صورت نیاز به مشاور کودک یا پزشک مراجعه نمایند.

احتمال مواجهه با مشکلات در سیستم گوارشی نوزاد

قطع شیر مادر ممکن است تأثیراتی بر سیستم گوارشی نوزاد شما داشته باشد. به ویژه اگر شیر مصنوعی یا مواد غذایی جدید باعث ایجاد حساسیت یا مشکلات گوارشی شوند. نوزاد ممکن است با اسهال، یبوست یا نفخ مواجه شود. این مشکلات به طور معمول به دلیل ناتوانی سیستم گوارشی نوزاد در هضم مواد غذایی جدید رخ می‌دهند. از همین روی تغییر تدریجی در نوع غذا و شیر می‌تواند به این مشکلات کمک کند. اما در صورت ادامه‌دار بودن مراجعه به پزشک ضروری خواهد بود.

وظایف مادر بعد از قطع کردن شیر نوزاد

برای آرام کردن نوزاد در زمان بی‌قراری هنگام جدا شدن از شیر مادر چندین روش مؤثر وجود دارد که می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب نوزاد شما کمک کرده و فرآیند گذار را برای او راحت‌تر کند. این اقدامات به والدین کمک می‌کنند تا این مرحله حساس را با آرامش بیشتری پشت سر بگذارند. از همین روی برای مدیریت این شرایط بهتر است که به موارد زیر دقت داشته باشید:

روند تدریجی در قطع شیر

در نظر داشته باشید که قطع ناگهانی شیر مادر می‌تواند برای نوزاد خیلی شوک‌آور باشد. در نتیجه بهتر است این روند به‌صورت تدریجی انجام گیرد. کاهش تدریجی دفعات شیردهی و جایگزینی آن با شیر مصنوعی یا غذاهای دیگر می‌تواند به نوزاد زمان بدهد تا با این تغییر سازگار شود. این کار به او احساس امنیت بیشتری داده و از ایجاد استرس شدید جلوگیری خواهد کرد.

انتقال آرامش از طریق لمس و ارتباط بدنی

همانطور که می‌دانید نوزادان به تماس بدنی و احساس امنیت از طریق والدین بسیار نیاز دارند. در زمانی که نوزاد از شیر مادر جدا می‌شود، بیشتر از همیشه به این نوع تماس‌ها نیاز پیدا می‌کند. برای آرام کردن نوزاد، والدین می‌توانند با او در آغوش بمانند، او را به آرامی ماساژ دهند یا با او بازی‌های نوازشی انجام دهند. این کار می‌تواند به نوزاد احساس امنیت و محبت را القا کرده  و به تسکین بی‌قراری او کمک کند.

استفاده از شیر مصنوعی یا سایر جایگزین‌ها مناسب است

اگر نوزاد دچار بی‌قراری و ناراحتی به‌خاطر تغییر در تغذیه شده است، استفاده از شیر مصنوعی یا سایر جایگزین‌های مناسب می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما این را در نظر داشته باشید که در ابتدا شیر مصنوعی باید با طعمی مشابه شیر مادر انتخاب شود تا نوزاد به راحتی آن را قبول کند. والدین باید صبور باشند و به نوزاد فرصت دهند تا با طعم جدید ارتباط برقرار کند.

ایجاد روتین جدید و آرامش‌بخش برای مادر و نوزاد

در زمان جدا شدن از شیر ایجاد یک روتین جدید برای نوزاد بسیار مهم است. این روتین می‌تواند شامل در نظر داشتن زمان‌های خاصی برای خواب، بازی و تغذیه باشد. نظم و ثبات در روزمره نوزاد موجب احساس آرامش و امنیت بیشتر می‌شود. این تغییرات در روتین ممکن است به نوزاد کمک کند تا با این مرحله بهتر سازگار شود.

ایجاد حمایت از نوزاد در زمان اضطراب و گریه

اگر نوزاد شما به‌خاطر قطع شیر دچار گریه و بی‌قراری شد، باید به او اطمینان دهید که در کنار او هستید و او را تنها نمی‌گذارید. این حمایت عاطفی بسیار مهم است؛ چرا که نوزاد با گریه سعی می‌کند احساسات خود را بروز دهد. پاسخ به این گریه‌ها با نوازش و آرامش می‌تواند به نوزاد کمک کند تا از این مرحله با اضطراب کمتری عبور کند.

دقت در استفاده از پستانک یا شیوه‌های مشابه

در نظر داشته باشید که تنها در بعضی از موارد استفاده از پستانک می‌تواند به نوزاد کمک کند تا از طریق مکیدن آرامش پیدا کند. مکیدن برای نوزاد به‌عنوان یک رفتار طبیعی و آرامش‌بخش در نظر گرفته می‌شود. البته باید توجه داشت که استفاده از پستانک باید به‌طور موقت و تحت نظارت والدین باشد تا از وابستگی طولانی‌مدت به آن جلوگیری به عمل آید.

ایجاد محیط آرام و بدون استرس

ایجاد یک محیط آرام و بدون استرس برای نوزاد در این مرحله بسیار مهم و کاربردی خواهد بود. محیطی که شامل نور ملایم، صداهای آرامش‌بخش و فضای راحت باشد به خوبی می‌تواند به نوزاد کمک کند تا راحت‌تر با تغییرات کنار بیاید. همچنین باید از عواملی که ممکن است استرس بیشتری برای نوزاد ایجاد کند (مانند سر و صدای زیاد یا محیط شلوغ) دوری کنید.

تشویق و محبت‌های بیشتر از سمت مادر

در این دوران نوزاد به محبت و توجه بیشتری از سوی مادر نیاز دارد. از همین روی مادر و پدر می‌توانند با حرف‌های محبت‌آمیز و توجه زیاد به نوزاد، او را از احساس ناامنی و اضطراب در امان بدارند. این محبت‌ها به نوزاد اطمینان می‌دهد که از او مراقبت می‌شود و او هیچ‌گاه تنها نخواهد بود.

اهمیت صبر و همدلی والدین با نوزاد

در نهایت صبر و همدلی والدین با نوزاد در این دوران بسیار مهم است. والدین باید توجه داشته باشند که جدا شدن از شیر مادر یک تغییر بزرگ در زندگی نوزاد تا به اینجای کار است و ممکن است او نیاز به زمان داشته باشد تا با شرایط جدید سازگار شود. صبوری در این دوران به نوزاد شما کمک می‌کند تا به‌طور طبیعی و بدون استرس زیاد این تغییر را بپذیرد.

همچنین، برای مطالعه و دریافت راهنمای کامل‌تر در خصوص این موضوع می‌توانید مروری بر صفحه اختصاصی مقالات حوزه نوزادی داشته باشید.

پی‌نوشت مطلب:

• این یادداشت با عنوان Weaning Your Child (که پیشتر در نشریه اینترنتی kidshealth.org انتشار یافته) توسط تیم تحریریه بی‌سی‌سی مگ تدوین و ترجمه شده است.
• بی‌سی‌سی مگ ژورنالی برای مادران و کودکان است که مستقیما با رویکرد حمایت از مخاطبان و همراهان و همچنین اطلاع‌رسانی، با اتکا بر منابع معتبر و به پشتوانه سیاست‌های مراقبتی برند بی‌سی‌سی منتشر می‌گردد. لازم به ذکر است که هیچ یک از مطالب یا مقالات بی‌سی‌سی مگ جایگزین مشاوره یا نظر مستقیم پزشک متخصص نخواهد بود. بنابراین همواره مشورت با پزشک را اولویت خود قرار دهید.