روانشناسی کودک یا Child Psychology موضوعی است که به هیچ عنوان نمیتوان از آن چشم پوشی کرد. توجه به روانشناسی کودک به نوعی میتواند ترسیم دورنمایی از آینده کودکان باشد. آیندهای که در خور توجه و مهمترین مسئله در پرورش آنهاست. چنان که فروید میگوید:
زندگی همان پنجسال اول کودکیست،
بقیۀ آن نشخوار زندگیست…
آشنایی با فرزندان در دوران رشد میتواند یکی از ارزشمندترین بخشهای زندگی والدین باشد. درک دیدگاه فرزند شما به جهان، آموزش مهارتهای جدید و راهنمایی آنها در مواجهه با احساسات و تغییرات بزرگ و جدید، بخشی از وظایف والدین هستند که کار آسانی نیست.
کودک در مسیر رشد با مراحل پیشرونده مختلف از زمان تولد تا بزرگسالی مواجه میشود. عوامل محیطی، ژنتیکی و فرهنگی میتوانند بر رشد کودک و سرعت پیشرفت آنها از یک مرحله به مرحله دیگر اثر بگذارند.
برای کودکان سخت است که آنچه را که از سر میگذرانند توضیح دهند و کمتر قادر به تحلیل احساسات خود هستند. این همان جایی است که روانشناسی کودک میتواند در ارائه اطلاعات مهم و ارزشمند به شما کمک کند.
بررسی روانشناسی کودک
روانشناسی کودک به مطالعه ناخودآگاه و رشد آگاهی کودک گفته میشود. روانشناسان کودک، نحوهی تعامل کودک را با والدین، خود و جهان یا دنیای پیرامونشان مورد بررسی قرار میدهند. انها کودکان را به دقت مشاهده میکنند تا رشد ذهنی او را درک کنند.
طبق تحقیقات در سال 2015 نشان میدهد حدود نیمی از مشکلات سلامت روان از سن 14 سالگی آغاز میشوند. به همین دلیل است که مداخله زودهنگام خیلی مهم است.
چرا روانشناسی کودک اهمیت دارد؟
همه میخواهند فرزندشان رشد سالمی داشته باشد، اما همیشه مشخص نیست که آیا رفتار کودک نشانه یک رشد عادی یا علامت ناهنجاری است. روانشناسان کودک میتوانند در شناخت تفاوت بین این دو به شما کمک کنند. درک الگوهای روانشناختی طبیعی و غیرطبیعی کودک میتواند به والدین کمک کند تا بهترین ارتباط را با فرزند خود برقرار کنند، ساز و کار مدیریت عواطف را به فرزند خود بیاموزند و آنها را در هر مرحله از رشد خود یاری نمایند.
روانشناسان کودک همچنین میتوانند رفتارهای ناهنجار را زود تشخیص دهند. به تشخیص ریشهی معضلات رفتاری مرسوم مانند مشکلات یادگیری، بیش فعالی یا اضطراب کمک کنند. علاوه بر این میتوانند پشتیبانی برای بچهها باشند تا با آسیبهای دوران کودکی مقابله کنند. آنها همچنین میتوانند به جلوگیری، ارزیابی و تشخیص عقبماندگیها یا ناهنجاریهای رشدی مانند اوتیسم کمک کنند.
روانشناسی کودک، تعامل بین زمینههای قابل رشد زیر را مطالعه میکند:
- رشد جسمی
رشد جسمی و مقوله توجه مراقبت از سلامت کودکان معمولا یک توالی قابل پیشبینی از رویدادهای مختلف است. مثلا: فرزند شما به ترتیب سر خود را بالا نگه میدارد، میچرخد، میخزد، راه میرود و میدود. روانشناس کودک میتواند در مشاهده رشد جسمی کودک به پزشک اطفال شما کمک کند و در صورت وجود هرگونه ناهنجاری که میتواند نشاندهنده اختلالات رشدی باشد، به شما راهحل دهد.
روانشناسان کودک رشد فرزند شما را در دورههای عطف مورد بررسی قرار میدهند تا مطمئن شوند که کودک از نظر جسمی رشد عادی دارد. (کسب اطلاعات بیشتر: ۱۱ مورد از مهمترین علائم رفتاری و نشانههای سلامت فیزیکی نوزاد) بروز عقبماندگیهای اساسی در رشد جسمی کودک ممکن است سایر مشکلات رشدی را نیز آشکار کند که باید در اسرع وقت برطرف شوند.
- رشد شناختی
درک علم پزشکی از رشد شناختی کودک در سالهای اخیر تغییرات زیادی داشته است. اکنون میدانیم که حتی نوزادان نورسیده نیز از محیط اطراف خود آگاهند و به آن علاقه نشان میدهند، حتی قبل از آنکه قادر به بیان آن باشند.
رشد شناختی به یادگیری ذهنی و فرایندهای فکری کودک اشاره دارد. این مقوله شامل مشاهده و درک دنیای اطراف، یادگیری زبان، حافظه، تصمیمگیری، حل مسئله و نحوه استفاده از تخیل و استدلال میشود. تمام این عوامل تحت تأثیر ژنتیک و محیط قرار دارند.
- رشد عاطفی (اجتماعی)
رشد عاطفی و اجتماعی عمیقا در هم گره خوردهاند. رشد عاطفی به نحوه احساس، درک و ابراز احساسات کودک اشاره دارد. رشد عاطفی در کودکان خردسال از طریق بیان احساسات اصلی مانند ترس، شادی، عصبانیت و غم بیان میشود. با رشد کودک، احساسات پیچیدهتر مانند اعتماد به نفس، امید، گناه و غرور ظاهر میشوند.
رشد عاطفی همچنین توانایی کودک در حس کردن و درک عواطف دیگران را از طریق همدلی شامل میشود. یادگیری تنظیم و ابراز صحیح احساسات برای بسیاری از کودکان دشوار است. کمک به کودکان در شناخت زودرس عواطف میتواند تأثیر بسزایی در روند رشد عاطفی کنونی و آتی آنها داشته باشد. یک روانشناس کودک میتواند به کودک کمک کند احساسات خود را به شکل سالم و مثبت بفهمد و ابراز کند.
رشد عاطفی حاکی از رشد اجتماعی است. این نتیجهگیری درست است، زیرا روشی که کودک با آن احساس، درک و ابراز احساسات میکند، بر نحوه تعامل او با دیگران ارتباط مستقیم دارد. رشد اجتماعی با نحوه توسعه ارزشها، آگاهیها و مهارتهای اجتماعی لازم برای ارتباط با افراد و اطرافیان کودک سر و کار دارد.
روابط اولیه کودک میتوانند تأثیر بسزایی بر رشد مهارتهای اجتماعی کودک در سنین مختلف داشته باشند. اعتماد، دوستی، مدیریت تعارض و احترام به قدرت، چند نمونه از جوانب رشد اجتماعی هستند.
روانشناسان چطور به کودکان کمک میکنند؟
اضطراب یا نگرانی مفرط
اضطراب مفرط باعث بروز دردهای زیادی در کودکان و والدین میشود و میتواند طیف گستردهای از مشکلات را به بار بیاورد. از افکار نگرانکننده بگیرید، تا مشکلات خواب، اجتناب از رفتن به مدرسه، ورزش یا فعالیتهای دیگر، مشکل در تمرکز و یادگیری و حتی علائم فیزیکی مانند خستگی، گیجی، ناراحتی معده یا استفراغ و غیره. اگر به مسائل اصلی رسیدگی نشود، اوضاع به مرور زمان بدتر میشود و غم و اندوه، انزوا و ناکامی را به دنبال دارد.
به همین دلیل است که شواهد تحقیقاتی قویا از مداخله یا پیشگیری زودهنگام برای دستیابی به نتایج بلندمدت حمایت میکنند. اما برای کودکان با اضطراب خفیف یا متوسط چطور؟
کارهای زیادی میتوان برای کمک انجام داد البته بدون «برچسب زدن» به کودکان با یک اختلال. همه چیز به استفاده از رویکردهای مبتنی بر شواهد و آموزش مهارتهای مناسب مربوط است، والدین باید مهمترین نیازهای روانی کودکان را شناسایی کنند. همه کودکان یک سری نیازهای اساسی دارند که اگر با رعایت تعادل برای آنها فراهم شود، کمک میکند که انعطافپذیری لازم را برای درک قدرت درون توسعه دهند.
مهارتهایی مانند:
- راهبردهای مقابلهای
- تفکر و حل مسئله
- تنظیم احساسات
- آرامش و ذهنآگاهی
- برنامهریزی، سازماندهی و مدیریت زمان
- انگیزه و هدفگذاری
به عبارت دیگر، مهارتهای زندگی!
تحقیقات نشان میدهند کودکانی که از این مهارتها برخوردارند، عملکرد بهتری دارند، بیشتر احساس کنترلگری میکنند و استرس کمتری دارند.
غم، اندوه یا افسردگی
برای کودکانی که علائم افسردگی دارند…
رویکردهای مشاوره مبتنی بر شواهد که بر توسعه مهارتهای تفکر کارآمد متمرکز هستند، میتوانند به کودکان کمک کنند تا افکار، رفتارها و عواطف خود را به شکل سالم و سازنده مدیریت کنند.
این بار هم مداخله زودهنگام در درمان افسردگی بسیار مؤثر است. مشاوره نیز میتواند به کودکان کمک کند تا با چالشهای عاطفی که ممکن است در مدرسه یا خانه با آن مواجه شوند، مقابله کنند. برای مثال، میتوان به مقابله با قلدری، عدم خودباوری، مشکلات خانوادگی یا فشارهای تحصیلی، و یا کنار آمدن با غم از دست دادن عزیزان اشاره کرد.
جسیکا لوتان از خدمات روانشناسی کودکان ملبورن و خدمات روانشناسی مدرسه در پورتملبورن میگوید:
«ما به بچهها کمک میکنیم تا با انواع چالشهای عاطفی، از جمله استرس و فشارهای عمومی زندگی، استرس خانوادگی، مشکلات مربوط به تغذیه، خوابیدن، تصویر بدن، دوست پسر، دوست دختر و سایر مشکلات مربوط به رابطه مقابله کنند.»
مشکلات یادگیری
آیا فرزند شما در خواندن، هجی کردن یا نوشتن مشکل دارد؟ آیا حروف را با هم اشتباه میگیرد یا جملات خود را به هم میریزد؟ یا با اعداد، نمادها و ریاضی مشکل دارد؟ کودکان به دلایل مختلف میتوانند در یادگیری مشکل داشته باشند.
برای مثال، ممکن است کودک در مهارتهای پردازشی مشکل جدی داشته باشد. یا ممکن است چالشهای عاطفی بر یادگیری او اثر بگذارد. یا گاهی اوقات کمی از هر دو. در هر صورت، شناسایی دقیق مشکلات اصلی و اجرای برنامهها و راهبردهای مداخلاتی مؤثر در اسرع وقت به آموزش آنها کمک میکند.
مهارتهای مطالعاتی، انگیزه و سازماندهی
متأسفانه، معلمان همیشه نمیتوانند نیازهای یادگیری خاص هر کودک را برطرف کنند. کلاسهای بزرگ و برنامههای درسی سختگیرانه باعث میشوند که بسیاری از بچهها عقب بیافتند و در تقلای ادامه دادن باشند. اما میتوان جلسات کوچینگ انفرادی با یک روانشناس را با دقت متناسب با نیازهای هر دانشآموز تنظیم کرد و به آنها کمک نمود تا اهداف مربوطه را شناسایی کرده و راهبردهای مؤثری را برای دستیابی به آنها توسعه دهند.
کوچینگ آموزشی یا VCE، مهارتهای ضروری یادگیری را برای موفقیت در مدرسه و زندگی به دانشآموزان میآموزد. و تحقیقات نشان میدهند که دانشآموزان دارای این مهارتها عملکرد بهتری دارند، بیشتر احساس کنترلگری میکنند و استرس کمتری دارند.
آمادگی برای مدرسه رفتن
تصمیمگیری در مورد زمان شروع مدرسه برای بسیاری از والدین کودکان پیشدبستانی یک چالش بزرگ است. برخی از والدین دوست دارند فرزندشان هر چه زودتر مدرسه را شروع کند… در حالیکه بعضیها ترجیح میدهند آنها را برای مدت بیشتری در خانه نگه دارند… اما آمادگی برای مدرسه رفتن فقط به یک مسئله وابسته نیست.
برخی از کودکان ممکن است از سنین بسیار پایین از نظر فکری باهوش باشند… اما ممکن است فاقد بلوغ احساسی و اجتماعی لازم برای شکوفایی در مدرسه باشند. ارزیابی آمادگی برای رفتن به مدرسه نه تنها به والدین کمک میکند تا تصمیم آگاهانهای در خصوص زمان شروع مدرسه فرزندشان بگیرند، که به کشف پتانسیل یادگیری کودک و بهترین راههای حمایت از یادگیری او نیز کمک خواهد کرد.
معضلات خانوادگی، جدایی یا طلاق
جدایی والدین برای همه دشوار است… مخصوصا برای والدین، که با چالشهای خاص خود دستوپنجه نرم میکنند و در تلاشند که به فرزندان خود کمک کنند تا با تغییرات موجود کنار بیایند. حمایت بیطرفانه یک روانشناس میتواند به کودکان کمک کند تا راه خود را در این فرایند در پیش بگیرند و همچنین از شدت فشار وارده به والدین میکاهد. کوچینگ والدین به مادران و پدران کمک میکند تا بهترین ساز و کار مقابلهای را برای خود و فرزندانشان اتخاذ کنند.
مدیریت استرس VCE و مهارتهای مطالعاتی
امتحانات نهایی و VCE یک زمان پر فشار و پر استرس برای دانشآموزان و والدین آنها است! یک روانشناس آموزشی نه تنها میتواند به دانشآموزان VCE کمک کند که با توسعه و اجرای مهارتهای مطالعاتی خوب، مدیریت زمان و سازماندهی، بهترین عملکرد خود را داشته باشند؛ که همچنین میتوانند به کودکان و والدین کمک کند تا با استرس و اضطراب ناشی از فشارهای VCE مقابله کنند.
رفتار بد یا خشمگینانه
کودکانی که رفتار مشکلساز دارند، «بچههای بدی» نیستند. در اکثر موارد، یک مسئله اساسی وجود دارد که باعث میشود آنها در قالب پرخاشگری، سرپیچی، رفتار ضد اجتماعی یا غیره بدرفتاری کنند. والدین پرمشغله، به ویژه آنهایی که بیش از یک فرزند دارند، ممکن است نتوانند به خوبی بفهمند که چرا فرزندشان بدرفتاری میکند. ما با کودک و والدین او برای شناسایی ریشه-و یافتن بهترین راهحل-برای بدرفتاری وی همکاری میکنیم.
مهارتهای اجتماعی
فشارهای اجتماعی مدرسه برای بعضی از کودکان بسیار چالشبرانگیزتر از فشارهای تحصیلی است. و در عصر رسانههای اجتماعی، مسائلی مانند قلدری و احساس طرد شدن میتواند سختتر از همیشه باشد. ارائه مشاوره به کودکان کمک میکند که مهارتهای مقابلهای لازم را در زمین بازی و فراتر از آن به دست آورند و روابط مثبتتر و سالمتری را در مدرسه و خانه برقرار کنند.
برای مطالعه و دریافت راهنمای کاملتر در خصوص این موضوع میتوانید مروری بر صفحه اختصاصی روانشناسی مادر و کودک داشته باشید.
پینوشت مطلب:
- این مطلب از ترکیب دو مقاله با عنوان What Is Child Psychology And Why Is It Important و What is child psychology and why do we need to understand it (که پیشتر در نشریه اینترنتی wwmedgroup.com و indiatoday.in منتشر شده)، توسط تیم تحریریه بیسیسی مگ تدوین و ترجمه شده است.
- بیسیسی مگ، ژورنالی برای مادران و کودکان است که مستقیما با رویکرد حمایت از مخاطبان و همراهان و همچنین اطلاعرسانی، با اتکا بر منابع معتبر و به پشتوانه سیاستهای مراقبتی برند بیسیسی منتشر میگردد. لازم به ذکر است که هیچ یک از مطالب یا مقالات بیسیسی مگ جایگزین مشاوره یا نظر مستقیم پزشک متخصص نخواهد بود. بنابراین همواره مشورت با پزشک را اولویت خود قرار دهید.
دیدگاهتان را بنویسید