اولین دندان نوزاد، علائم و ۹ نکته ضروری برای آگاهی والدین

دندان در آوردن نوزاد یا کودک نوپای شما یکی از مراحل جذاب و شیرینی‌ست که البته ممکن است دردسرهایی نیز داشته باشد. برای بسیاری از والدین این پرسش‌ها مطرح است که اولین دندان نوزاد چه زمانی روی لثه‌ها ظاهر خواهد شد؟ مهم‌ترین علائم دندان در آوردن کودک چه مواردی‌ست؟ یا به طور کل دندان‌های کودک به چه ترتیبی ظاهر می‌شوند؟

اولین نکته‌ای که والدین باید درک کنند این موضوع است که: «پروسه دندان در آوردن در نوزادان باهم فرق دارد.»

از طرفی بسیاری از والدین نگران مواردی هستند که از آن اطلاعی ندارند. مثلا: آیا فلوراید باید در ۶ ماهگی به رژیم غذایی کودک افزوده شود؟ یا آیا ماساژ دادن لثه‌ها، دادن یک چیز سرد یا استامینوفن در زمان درد مجاز است؟
در این یادداشت به همه این سوالات پاسخ خواهیم داد.

لذت درآمدن نخستین دندان نوزاد

درآمدن نخستین دندان نوزاد علاوه بر احساس شادی، همراه با مسئولیت‌های بیشتری برای والدین است. آنها از آن به بعد باید به مراقبت از بهداشت دهان و دندان کودک توجه ویژه‌ای کنند. این مرحله جدید معمولاً به معنای آغاز یادگیری مهارت‌های تغذیه‌ای برای نوزاد است که والدین به دقت به آن نظارت خواهند داشت.

والدین ممکن است با دوربین در دست، این لحظه شگفت‌انگیز را ثبت کنند و آن را با دیگران به اشتراک بگذارند. از طرف دیگر این تجربه می‌تواند فرصتی برای مشاوره با دیگر والدین یا پزشکان باشد تا از بهترین روش‌ها برای کاهش ناراحتی نوزاد و اطمینان از رشد سالم او مطلع شوند.

به طور کلی اما درآمدن نخستین دندان نوزاد یکی از اولین گام‌های بزرگ او به سوی استقلال بیشتر و درک او از محیط پیرامونش است. این لحظه پر از احساسات گوناگون است و والدین سعی می‌کنند با مهربانی، آگاهی و صبر، این دوران را برای کودک خود به یک تجربه خوشایند و بدون استرس تبدیل کنند. آگاهی از این واقعیت که این فقط آغاز مسیر رشد و تحولات بیشتری در زندگی کودک است، به والدین انگیزه می‌دهد تا هر لحظه از این تجربه منحصر به فرد را گرامی بدارند.

اما در ادامه باید نکات و مواردی مهم را در مورد این مرحله مهم از زندگی نوزاد خود در نظر داشته باشند که ما مفصلا در این مقاله به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

۱. آیا اولین دندان نوزاد بین 6 تا 12 ماهگی در می‌آید؟

اینکه اولین دندان کودک چه موقع در می‌آید، در هر کودکی متفاوت است. بعضی کودکان حتی تا ۱ سالگی هم دندان در نمی‌آورند. کودکان معمولا حدود سه ماهگی شروع به کشف دنیا با دهانشان می‌کنند و آب دهانشان زیاد می‌شود و دست‌شان را داخل دهان می‌برند.

بسیاری از والدین می‌پرسند می‌کنند که آیا کودکم در حال دندان درآوردن است یا خیر. اما اولین دندان حدود ۶ ماهگی در می‌آید. دندان اول معمولا در جلوی دهان و در قسمت پایین در می‌آید (دندان پیشین مرکزی پایینی) و کل دندان‌ها معمولا تا ۳ سالگی در می‌آیند.

بعضی از کودکان با دندان به دنیا می‌آیند. بعضی دیگر قبل از 4 ماهگی و بعضی هم بعد از 12 ماهگی شروع به درآوردن می‌کنند. اما بیشتر آنها از حدود 6 ماهگی شروع به این کار می‌کنند. (بیشتر بدانید: حرف زدن کودک برای اولین بار و نکات اساسی که والدین باید بدانند)

۲. مهم‌ترین علائم اولیه رویش دندان نوزاد

دندان‌های کودک گاها بدون درد و ناراحتی ظاهر می‌شوند. در سایر موارد، ممکن است با علائم زیر مواجه شوید:

• لثه آنها در جایی که دندان در حال رشد است، زخم می‌شود و به رنگ قرمز در می‌آید.
• دمای بدنشان به 38 درجه سانتیگراد می‌رسد.
• یکی از گونه‌هایشان قرمز می‌شود.
• روی صورت دچار راش می‌شوند.
• گوش خود را مالش می‌دهند.
• بیش از حد پیچ و تاب می‌خورند.
• چیزهای زیادی را می‌جوند.
• بیش از حد معمول مضطرب هستند.
• خوب نمی‌خوابند.

بعضی‌ها فکر می‌کنند که دندان درآوردن باعث علائم دیگری مانند اسهال می‌شود، اما هیچ شواهدی مبنی بر بروز این عوارض وجود ندارد. هر کسی کودکش را بهتر می‌شناسد. در صورت مشاهده علائمی که باعث نگرانی شما می‌شود، با پزشک مشورت کنید.

۳. دندان‌های کودک به چه ترتیبی ظاهر می‌شوند؟

نحوه رویش دندان‌های کودک به طور تقریبی اینطور است:

• دندان‌های پیشین پایینی-این دندان‌ها معمولا اولین دندان‌هایی هستند که بین 5 تا 7 ماهگی رشد می‌کنند.
• دندان‌های پیشین بالایی-این دندان‌ها در حدود 6 تا 8 ماهگی رشد می‌کنند.
• دندان‌های پیشین جانبی بالایی (هر دو طرف)-این دندان‌ها در حدود 9 تا 11 ماهگی رشد می‌کنند.
• دندانهای پیشین جانبی پایینی (هر دو طرف)-این دندان‌ها در حدود 10 تا 12 ماهگی رشد می‌کنند.
• اولین دندان‌ آسیا (دندان‌های پشتی)-این دندان‌ها در حدود 12 تا 16 ماهگی رشد می‌کنند.
• دندان نیش (بین دندان‌های پیشین جانبی و اولین دندان آسیا)-این دندان‌ها در حدود 16 تا 20 ماهگی رشد می‌کنند.
• دومین دندان آسیا-این دندان‌ها در حدود 20 تا 30 ماهگی رشد می‌کنند.

اکثر کودکان تا دو و نیم سالگی تمام دندان‌های خود را خواهند داشت.

۴. آیا فلوراید باید در ۶ ماهگی به رژیم غذایی کودک افزوده شود؟

فلوراید یک ماده معدنی است که با سخت کردن مینای دندان به جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها کمک می‌کند. خبر خوب این است که فلوراید به آب شهر اضافه می‌شود.

وقتی کودک شروع به غذا خوردن می‌کند، به او مقدار کمی آب بدهید (حدود ۶ ماهگی). با یک متخصص اطفال مشورت کنید و بپرسید که آیا آب شهری فلوراید دارد، یا کودک شما به فلوراید بیشتری نیاز دارد یا خیر. فلوراید معمولا در آب معدنی وجود ندارد.

۵. آیا ماساژ دادن لثه‌ها، دادن یک چیز سرد یا استامینوفن در زمان درد مجاز است؟

دندان درآوردن معمولا باعث ناراحتی کودکان نمی‌شود، هرچند خیلی از والدین متوجه می‌شوند که کودکشان دندان در می‌آورد. ممکن است کودک در جایی که دندان در می‌آید، احساس ناراحتی کند. لثه در اطراف دندان ورم می‌کند و حساس می‌شود و ممکن است مقدار آب دهان افزایش پیدا کند.

والدین می‌توانند با ماساژ دادن لثه با انگشت‌های تمیز، دادن غذاهای جامد به کودک، استفاده از حلقه‌های دندانی و پارچه‌های خیس و منجمد به کاهش درد دندان کمک کنند.

اگر به او بیسکوئیت می‌دهید، به نحوه خوردن آن دقت کنید. تکه‌های بزرگ بیسکوئیت ممکن است باعث خفگی کودک شوند. بعلاوه، بیسکوئیت‌ها چندان مغذی نیستند و بیشتر حاوی شکر و نمک هستند.

دمای بدن کودک ممکن است هنگام دندان درآوردن بالا برود، هر چند که یک تحقیق در سال ۲۰۱۶ نشان داد که تب واقعی (دمای بالای 100.4 درجه فارنهایت یا ۳۸ درجه سانتی‌گراد) به خاطر دندان درآوردن نیست و نشانه بیماری یا عفونت است که نیاز به درمان دارد.

اگر کودک واقعا ناراحت است، قبل از مصرف استامینوفن (تایلانول) با متخصص اطفال مشورت کنید، یا اگر کودک بیش از ۶ ماه دارد، درباره ایبوپروفن (ادویل، موترین) سوال کنید. از دکتر در مورد دوز مناسب دارو بر اساس سن و وزن بچه سؤال کنید.

۶. دندان نوزاد و چیزهایی که باید از آنها اجتناب کنید

از قرص‌های دندانی که دارای سم بلادن هستند و ژل‌های حاوی بنزوکائین اجتناب کنید. بلادن و بنزوکائین باعث بی‌حسی دندان کودک می‌شوند، اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در مورد عوارض جانبی این داروها هشدار داده است.

استفاده از گردنبندهای کهربایی دندانی نیز توصیه نمی‌شود. این گردنبند‌ها دور گردن نوزاد می‌پیچند و به او حس خفگی می‌دهند، یا ممکن است باعث خفگی او شوند. بعلاوه، هیچ تحقیقی در خصوص تأثیر استفاده از این گردنبندها وجود ندارد.

۷. خب چطور باید دندان کودک خود را مسواک کنید؟

وقتی دندان نوزاد در می‌آید، باید دندانش را روزی دو بار با یک خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک کنید، مخصوصا بعد از مصرف نوشیدنی یا آخرین غذایی که میل کرده است. هیچ‌وقت کودک را با شیشه‌شیر در تخت نگذارید، چون باعث پوسیدگی دندان می‌شود.

آکادمی متخصصان اطفال (AAP) و انجمن دندان‌پزشکان آمریکا (ADA) توصیه می‌کنند وقتی تعداد دندان‌های کودک به 3 رسید، هنگام مسواک زدن به اندازه یک نخود از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید.

وقتی کودک بزرگ‌تر شد، به او یاد دهید که باقیمانده خمیر دندان را از دهانش خارج کند. بهتر است تا 6 سالگی، خودتان برایش خمیر دندان بزنید.

خانواده‌ها باید در زمان مسواک زدن کودک را کنترل کنند و مراقبش باشند، تا وقتی که به ۷ یا ۸ سالگی می‌رسند. هر وقت کودک توانست نامش را بنویسد، یعنی می‌تواند مسواک هم بزند.

۸. از پزشک اطفال در مورد دندان نوزاد و وارنیش فلوراید سوال بپرسید.

در جریان معاینات منظم، متخصص اطفال به معاینه دندان و لثه کودک می‌پردازد تا مطمئن شود که سالم هستند. همچنین به شما می‌گوید که چطور آنها را سالم نگه دارید.

آکادمی متخصصان اطفال و کارگروه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده توصیه می‌کنند که از وارنیش فلوراید برای کودکان استفاده کنید.

اگر کودک شما هنوز دندانپزشک ندارد، از متخصص اطفال بپرسید که آیا می‌توانید از وارنیش فلوراید استفاده کنید یا خیر. اگر کودک دندانپزشک مخصوص دارد، از فلوراید در مطب پزشک استفاده شود. هرچه کودک زودتر از وارنیش فلوراید استفاده کند، دندان‌هایش دیرتر خراب خواهند شد.

۹. وقتی اولین دندان نوزاد درآمد، یک نوبت از دندانپزشک بگیرید.

وقتی اولین دندان کودک تا 1 سالگی درآمد، اولین نوبت معاینه را از دندانپزشک بگیرید. آکادمی متخصصان اطفال آمریکا توصیه می‌کند که همه کودکان باید تحت معاینه یک دندانپزشک قرار بگیرند و یک برنامه خانگی برای بهداشت دهان و دندان خود داشته باشند.

دندانپزشک به شما اطمینان می‌دهد که همه دندان‌ها به طور طبیعی در حال رشد هستند و دندان‌های کودک مشکلی ندارند. دندانپزشک توصیه‌های بیشتری در رابطه با بهداشت مناسب به شما خواهد کرد.

اگر در محل زندگی خود یک دندانپزشک متخصص ندارید، دنبال یک دندانپزشک عمومی بگردید که بتواند دندان‌های کودک را معاینه کند.

چگونه اضطراب خود را در این مرحله کنترل کنیم؟

برای جلوگیری از بروز استرس ناشی از درآمدن اولین دندان نوزاد، والدین می‌توانند چندین راهبرد مؤثر را در نظر داشته باشند:

مرحله آماده‌سازی و آموزش: آگاهی از نشانه‌ها و مراحل رشد دندان بسیار مهم است و می‌تواند والدین را برای مواجهه با این فرآیند آماده‌تر کند. از این روی مطالعه کتاب‌ها، مقالات و مشاوره با متخصصان می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار شما قرار دهد.

ایجاد برنامه روزانه مناسب: حفظ یک روتین منظّم که شامل زمان‌بندی برای خواب، تغذیه و فعالیت باشد، می‌تواند در کاهش بی‌قراری نوزاد موثر باشد. این برنامه‌ریزی به والدین نیز کمک می‌کند تا بهتر بتوانند زمان و استرس خود را مدیریت کنند.

استفاده از تکنیک‌های آرام‌بخش: ماساژ لثه‌ها با انگشت تمیز یا استفاده از حلقه‌های دندانی سرد، می‌تواند در کاهش درد و التهاب کمک کند و به نوزاد آرامش دهد.

اهمیت مشورت با پزشک: در صورتی که درد و بی‌قراری نوزاد شدید شد، مشاوره با پزشک متخصص اطفال می‌تواند راه‌حل‌های مناسبی مانند داروهای ضد التهاب مخصوص نوزادان را ارائه دهد که کمک‌کننده واقع می‌شوند.

افزایش حمایت اجتماعی: صحبت با دیگر والدین و اعضای خانواده‌ای که تجربه مشابهی را داشته‌اند می‌تواند به والدین حس آرامش و اطمینان بیشتری بدهد. همینطور به اشتراک‌گذاری تجربیات موفق می‌تواند راهکارهای خلاقانه‌ای به والدین ارائه کند و در این مرحله موثر واقع شود.

اهمیت حفظ آرامش و صبوری: درک این نکته که دوران دندان در آوردن موقتی است و بخشی طبیعی از رشد کودک خواهد بود، به والدین کمک می‌کند تا با احساسات و انتظارات خود بهتر کنار بیایند.

در نهایت با رعایت این نکات والدین می‌توانند استرس این دوره چالش‌برانگیز را کاهش داده و آن را به تجربه‌ای مثبت و آموزنده برای خود و نوزاد تبدیل کنند.

در چه شرایطی باید برای درآمدن نخستین دندان نوزاد با پزشک در ارتباط باشیم؟

درآمدن اولین دندان نوزاد ممکن است به عنوان یک مرحله طبیعی و شگفت‌انگیز از رشد کودک به نظر برسد، اما در برخی موارد این فرآیند با مشکلات و اختلالاتی همراه می‌شود که می‌تواند برای نوزاد و والدین چالش‌برانگیز به نظر برسد. شایع‌ترین نشانه‌های اختلال در این مرحله عبارتند از:

احساس درد شدید و ناراحتی مفرط

یکی از مهم‌ترین نشانه‌های اختلال، درد غیرقابل تحمل نوزاد است که می‌تواند باعث بی‌قراری شدید و گریه مداوم او شود. در این حالت نوزاد ممکن است به طور مداوم لثه‌های خود را بخاراند یا هر شیئی را در دهان خود قرار دهد تا بتواند درد را تسکین دهد. این درد به طور معمول به دلیل التهاب و فشار روی لثه‌ها ایجاد می‌شود. اگر شدت درد به حدی ببود که به طور مداوم نوزاد را آزار می‌داد و با استفاده از روش‌های معمول تسکین‌دهنده (مانند حلقه‌های دندانی سرد یا ماساژ لثه) کاهش پیدا نکرد، ممکن است نشانه‌ای از اختلال باشد.

مواجهه با خواب ناآرام

درد و ناراحتی ناشی از درآمدن دندان‌ها می‌تواند باعث اختلال در خواب نوزاد شما شود. نوزادانی که دچار درد شدید هستند ممکن است در شب به طور مکرر بیدار شده یا نتوانند به راحتی به خواب روند. اگر این بی‌خوابی و خواب ناآرام طولانی‌مدت ادامه یافت، ممکن است نشانه‌ای از اختلال در فرآیند دندان درآوردن باشد.

بروز تب بالا

تب جزئی در هنگام دندان درآوردن یک پدیده عادی است. اما اگر تب نوزاد بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد (۱۰۱ درجه فارنهایت) برود و به مدت طولانی ادامه پیدا کند، می‌تواند نشانه‌ای از عفونت یا اختلال دیگر باشد. در این شرایط مراجعه به پزشک ضروری است. چرا که تب می‌تواند ناشی از عفونت در لثه‌ها یا سایر مشکلات پزشکی باشد که نیاز به درمان دارند.

مشکل اسهال

برخی از نوزادان در دوران دندان درآوردن دچار تغییرات گوارشی مانند اسهال می‌شوند. این تغییرات معمولاً به دلیل افزایش تولید بزاق در دهان و بلعیدن آن است. اما اگر اسهال شدید یا همراه با علائم دیگری مانند خون در مدفوع باشد، باید حتما به پزشک مراجعه کرد.

احتمال خارش و قرمزی در اطراف دهان و صورت

در برخی موارد نوزاد ممکن است دچار خشکی، قرمزی و خارش در اطراف دهان و صورت خود شود. این علامت معمولاً به دلیل افزایش تولید بزاق و تماس آن با پوست صورت رخ می‌دهند. در نظر داشته باشید که اگر این علائم به مدت طولانی ادامه پیدا کنند یا همراه با جوش‌های شدید باشند، می‌تواند نشانه‌ای از حساسیت یا عفونت باشد که نیاز به مراقبت پزشکی دارد.

مواجهه با  مشکل در هنگام تغذیه

نوزادانی که در فرآیند دندان درآوردن قرار دارند، ممکن است به دلیل درد یا ناراحتی از خوردن شیر یا غذای جامد خودداری کنند. این مشکل ممکن است در ابتدا طبیعی باشد؛ اما اگر نوزاد نتواند به طور منظم تغذیه کند یا وزن خود را از دست بدهد، این ممکن است نشانه‌ای از اختلال در فرآیند دندان درآوردن او قلمداد شود.

ایجاد تورم غیرعادی لثه‌ها

تورم لثه‌ها در هنگام دندان درآوردن کاملاً طبیعی است. اما چنانچه این تورم بسیار شدید یا با خونریزی همراه شود، می‌تواند نشانه‌ای از عفونت یا مشکل دیگر باشد. همچنین اگر لثه‌ها به طور غیرطبیعی قرمز یا ملتهب شوند، نیاز به بررسی پزشکی خواهد بود.

بروز تغییرات در رفتار و خلق‌وخوی نوزاد

به طور معمول نوزادانی که دچار اختلال در فرآیند دندان درآوردن می‌شوند، ممکن است خلق‌وخویشان تغییر کند. آنها ممکن است بیشتر به گریه بیفتند، بی‌قراری کنند و از انجام فعالیت‌های روزمره خود مانند بازی و تعامل با دیگران خودداری کنند. این تغییرات رفتاری می‌تواند نشانه‌ای از فشار و ناراحتی شدید باشد و بهتر است در این زمان با پزشک مشورت نمایید.

برای مطالعه و دریافت راهنمای کامل‌تر در خصوص این موضوع می‌توانید مروری بر صفحه اختصاصی مقالات حوزه نوزادی داشته باشید.

پی‌نوشت مطلب:

• این یادداشت با برداشتی از مقالاتی با عنوان Baby’s First Tooth: 7 Facts Parents Should Know و Baby teething symptoms (که پیشتر در نشریه اینترنتی healthychildren.org و nhs.uk انتشار یافته) توسط تیم تحریریه بی‌سی‌سی مگ تدوین و ترجمه شده است.
• بی‌سی‌سی مگ ژورنالی برای مادران و کودکان است که مستقیما با رویکرد حمایت از مخاطبان و همراهان و همچنین اطلاع‌رسانی، با اتکا بر منابع معتبر و به پشتوانه سیاست‌های مراقبتی برند بی‌سی‌سی منتشر می‌گردد. لازم به ذکر است که هیچ یک از مطالب یا مقالات بی‌سی‌سی مگ جایگزین مشاوره یا نظر مستقیم پزشک متخصص نخواهد بود. بنابراین همواره مشورت با پزشک را اولویت خود قرار دهید.