۷ نکته اساسی درباره اهمیت رابطه مادر و فرزند

اهمیت رابطه مادر و فرزند بر هیچکس پوشیده نیست. مادران و فرزندانشان حتی قبل از تولد با هم در ارتباط­‌اند. تمام آن ماه‌هایی که در رحم مادر و با هم سپری شده‌اند، آغاز یک رابطه گاه چالش برانگیز و در عین حال پربار است.

مادران نقش مهمی در سلامت روان فرزند خود دارند. زیرا مایحتاج اولیه (مانند غذا، آب، سرپناه و خواب) را تامین کرده و با فرزند خردسال خود پیوندی مطمئن ایجاد می‌کنند. بنظر می‌رسد رابطه مادر و فرزند چیزی فراتر از آن چیزی باشد که همگی تصور می‌کنیم.

دلبستگی در رابطه مادر و فرزند، پیوند عاطفی است که بین نوزاد و مراقبش ایجاد می‌­شود. کودکانی که وابستگی­‌های سالمی با مراقبان خود دارند، احتمال بیشتری دارد که در آینده روابط پایداری برقرار کنند. به طور کل در این یادداشت ۶ نکته بسیار مهم درباره اهمیت رابطه مادر و فرزند را باهم بررسی خواهیم کرد.

۱. چرا رابطه مثبت والدین و فرزند مهم است؟

فرزندپروری رضایت بخش‌­ترین شغلی است که تا به حال داشته‌­ایم، اما بدون چالش نیست. زندگی خانوادگی مدرن می‌تواند استرس‌زا باشد و با فشارهای مختلف بر خانواده‌ها همیشه آسان پیش نرود. در نهایت، والدین بهترین چیز را برای فرزندشان می‌خواهند و یک رابطه ساختارمند و مستحکم، بین والدین و فرزند می‌تواند به نتایج بهتری برای کودکان منجر شود.

اهمیت رابطه مادر و فرزند تاکید بر رابطه‌ای است که رشد جسمی، عاطفی و اجتماعی کودک را پرورش می‌دهد. در واقع مهم‌ترین نیازهای روانی کودک پوشش داده می‌شود. این رابطه پیوند منحصر به فردی است که به تعالی و لمس قابل ملاحظه‌ای از حس خوشبختی ختم خواهد شد. رابطه مادر و فرزند پایه و اساس شخصیت، انتخاب‌های زندگی و رفتار کلی کودک است. همچنین می‌تواند بر قدرت سلامت اجتماعی، جسمی، روانی و عاطفی آنها تاثیر بگذارد.

۲. دلبستگی در رابطه مادر و فرزند چطور به وجود می‌­آید؟

ایجاد دلبستگی در سال­‌های اولیه پس از تولد به طریق مختلف در رابطه مادر و فرزند شکل خواهد گرفت:

• نگه داشتن و مراقبت از آنها؛
• فراهم کردن محیط زندگی امن؛
• صحبت کردن با کودک؛
• خندیدن و بازی با آنها؛
• مطمئن شدن از این­که کودک خواب کافی دارد؛
• غذا دادن و همراهی با فرزند در زمان خوردن غذا (در خصوص سلامت و تغذیه کودکان بیشتر بدانید.)؛
• داشتن انتظارات مناسب از آنها و تعیین محدودیت؛
• یادگیری نحوه بیان منحصر به فرد آنها (مانند حالات چهره، صداهایی که تولید می‌کنند و نحوه بیان نیازهای خود).

موارد بیان شده در عین زیبایی و القای حس خوب، از سمت والدین به ویژه مادر نیاز به مدیریت دارند.

۳. چند راه برای ارتباط­‌سازی مناسب با کودکان

• تعاملات گرم و عاشقانه: با هر تعاملی به عنوان فرصتی برای برقراری ارتباط با فرزندتان رفتار کنید. در بیان خود صمیمی باشید، ارتباط چشمی برقرار کنید، لبخند بزنید و تعامل را تشویق کنید. این یکی از مهم‌ترین موارد رابطه مادر و فرزند است.

• داشتن مرزها، قوانین و پیامدها: کودکان به ساختار و راهنمایی نیاز دارند. با فرزندان خود در مورد انتظاراتی که از آنها دارید صحبت کنید و مطمئن شوید که آنها درک می‌کنند.

• به فرزندتان گوش دهید و با او همدردی کنید: احساسات فرزندتان را بپذیرید، به او نشان دهید که درک می کنید، و اطمینان دهید که هر زمان مشکلی داشت به او کمک می‌کنید.

• حل مسئله: به فرزندتان کمک کنید تا مشکل را حل کند. الگوی خوبی باشید و به آنها نشان دهید که چگونه با اعمال خود می‌توانند بهترین رفتار را داشته باشند. وقتی با فرزندان خود برای یافتن راه حل کار می‌کنید، آنها یاد می‌گیرند که چگونه با مشکلات به شیوه‌ای مناسب کنار بیایند.

۴. تمرکز بر بهبود ساختار رابطه مادر و فرزند چه مزایایی دارد؟

• احتمالا کودکان خردسالی که با دلبستگی ایمن و سالم به والدین خود رشد می­‌کنند، شانس بیشتری برای ایجاد روابط شاد و رضایت بخش با دیگران در زندگی خود دارند.
• بنظر می‌رسد کودکی که رابطه‌­ای امن با والدین دارد، یاد می­‌گیرد که تحت استرس و در شرایط سخت، احساسات خود را تنظیم کند. همچنین رشد ذهنی، زبانی و عاطفی کودک را تقویت می­‌کند.
• با درک و بهبود رابطه مادر و کودک، فرد خردسال رفتارهای اجتماعی خوش بینانه و با اعتماد به نفس از خود نشان می‌دهد.
• مشارکت و مداخله سالم والدین در زندگی روزمره کودک، پایه و اساس مهارت‌های اجتماعی و تحصیلی بهتر را می‌گذارد.
• احتمالا دلبستگی ایمن به رشد اجتماعی، عاطفی، شناختی و انگیزشی سالم منجر می‌شود. کودکان همچنین زمانی که رابطه مثبتی با والدین خود داشته باشند، مهارت‌های حل مسئله قوی را به دست می‌آورند.
• وقتی صحبت از والدین به میان می‌­آید، «یک اندازه مناسب همه» وجود دارد، ما با رشد فرزندانمان تغییر می­‌کنیم و سازگار می‌شویم.

۵. چطور میان دلبستگی با فرزند و تعیین محدودیت مرز بگذاریم؟

علاوه بر پرورش کودکان، تعیین محدودیت­‌ها بخش مهمی از رابطه مادر و فرزند است. بچه­‌ها نباید خانه را اداره کنند و قوانین آن را زیر پا بگذارند. شما باید به عنوان مادر بتوانید هنگام تعیین محدودیت با فرزندتان شفاف باشید.

به عنوان مثال:

«لیوان آب رو بعد از خوردن تو سینک می‌­ذاریم.» در این مثال، شما یک رفتار غیرقابل قبول را شناسایی کردید و رفتاری را که می­‌خواهید ببینید به کودک گفتید. به یاد داشته باشید، زمانی که به فرزندتان بگویید چه کاری انجام دهد، باید آن را دنبال کنید. اگر کودک به آنچه شما گفتید گوش نمی‌دهد، ممکن است لازم باشد به او کمک کنید تا کار را انجام دهد. برای مثال، ممکن است با او راه بروید تا فنجان آب را در سینک قرار دهید.

۶. کدام مادرها دلبستگی سالم‌­تری با فرزندان خود دارند؟

توانایی ایجاد یک دلبستگی سالم و ایمن میان شما و فرزند پسر یا دخترتان، با مراقبت از خود آغاز می‌­شود. به عنوان یک مادر، اغلب مشغول هستید و استرس واقعاً می­‌تواند شما را خسته کند. درست مانند فرزندتان که به برطرف شدن نیازهای اولیه نیازمند است، اولین قدم این است که نیازهای اولیه (مانند غذا، آب، سرپناه و خواب مناسب) را برای خودتان نیز برآورده کنید.

بدون خواب یا غذای کافی، نمی‌­توانید در بهترین حالت خود باشید. هنگامی که این نیازها برآورده می­‌شوند، مهم است که به نحوه برخورد با استرس­‌ها فکر کنید. آیا اجازه می‌دهید از عصبانیت و ناامیدی منفجر شوید؟ آیا ناراحتی و خشم را بر سر خانواده و فرزندان خود فریاد می‌­زنید؟ و یا احساس ناراحتی و ناامیدی می‌­­کنید؟

همه موارد گفته شده واکنش­‌های رایج به استرس هستند و شما به عنوان مادر سزاوار حمایت هستید. اگر خانواده یا دوستان قادر به ارائه پشتیبانی نیستند، می‌توانید به یک مشاور مناسب در این زمینه مراجعه کنید که می‌تواند برای شما و فرزندتان مفید باشد. همچنین می­‌توانید هر روز راه­‌های کوچکی برای مقابله با استرس خود پیدا کنید.

۷. مادران چگونه می‌­توانند استرس ناشی از مسائل فرزند را کنترل کنند؟

مادر بودن کار سختی است. برخی از بزرگ‌ترین چالش‌­هایی که ممکن است در طول روز با آنها روبرو شوید در این مقاله بررسی شده است. لازم است بدانید شما تنها نیستید و همه مادران در طول دوران فرزندپروری خود با این­گونه احساسات دست به گریبان بوده‌­اند.

در طول روز، احساسات دائماً در حال تغییر هستند. از شاد به غمگین، غمگین به ناامید، آزرده تا عصبانی، این لیست ادامه دارد. وقتی به عنوان یک مادر و با وجود خستگی ناشی از مراقبت فرزندان احساس می­‌کنید که احساسات شما از «هنجار» یا «خط پایه» دور می‌­شود (احساساتی که اغلب با حداقل استرس دریافت می­‌کنید)، زمان توقف و تفکر فرا رسیده است.

با صرف چند ثانیه یا دقیقه برای تمرکز بر استرس خود، به بدن و ذهن خود فرصتی می‌دهید تا به آن «هنجار» یا «خط پایه» برگردد. قبل از اینکه واکنشی در ازای استرس خود نشان دهید، لازم است مراحل زیر را انجام دهید:

• صبر کنید و همه افکار خود را متوقف کنید؛
• از اتاق بیرون بروید؛
• نفس‌­های عمیق بکشید؛
• تا 10 بشمارید؛
• یک جرعه آب بنوشید یا به موسیقی گوش دهید.

سپس، کمی وقت بگذارید و فکر کنید. دارم به چه فکر می­‌کنم؟ چه احساسی دارم؟ آیا در این لحظه آرام هستم؟

باید بدانید: یک کودک سالم بدون داشتن والدین سالم نمی‌تواند بزرگ شود. به عنوان یک مادر، شما سزاوار این هستید که به خاطر تمام کارهایی که انجام می‌­دهید به خودتان احترام بگذارید و خود را دوست داشته باشید. این قانون طلایی رابطه مادر و فرزند است.

علائمی که نشان می‌دهند فرزند به خوبی با مادر خود ارتباط برقرار نمی‌کند

همانطور که در متن مقاله به آن اشاره کردیم در سال‌های اول زندگی ارتباط کودک با مادر به‌شدت تأثیرگذار بر رشد روانی، عاطفی و اجتماعی کودک است. این ارتباط که به‌طور معمول از لحظات اولیه تولد شروع می‌شود، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در سلامت روانی کودک شناخته خواهد شد. در صورتی که کودک به‌ درستی با مادر خود ارتباط برقرار نکند، می‌تواند نشانه‌هایی را بروز دهد که نیاز به توجه و حمایت ویژه دارند. در ادامه برخی از علائم و نشانه‌هایی که نشان می‌دهند فرزند در سال‌های اول زندگی خود به خوبی با مادر ارتباط برقرار نمی‌کند را بیان می‌کنیم:

عدم پاسخ‌دهی به محرک‌های احساسی مادر

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارتباط مادر و کودک، پاسخ‌دهی کودک به احساسات و حالات مادر است. در صورتی که کودک نتواند یا تمایلی به پاسخ‌دادن به حالت‌های عاطفی مادر از خود نشان ندهد، این می‌تواند نشانه‌ای از مشکل در ارتباط عاطفی باشد.

عدم لبخند زدن یا تماس چشمی: اگر کودک هنگام برقراری ارتباط چشمی با مادر یا دیگران دچار مشکل شود و به لبخندهای مادر یا صورت‌های دیگر واکنشی نشان ندهد، ممکن است نشانه‌ای از بروز مشکلات در برقراری ارتباط عاطفی باشد.

کمبود واکنش به تماس‌های فیزیکی: کودکانی که از تماس‌های فیزیکی یا نوازش‌های مادر خود اجتناب می‌کنند یا واکنشی نشان نمی‌دهند، ممکن است در ایجاد ارتباط عاطفی با مادر مشکل داشته باشند.

بروز رفتارهای اجتنابی یا انزوا

اگر کودک تمایل زیادی به جدا شدن از مادر یا تنها بودن داشته باشد، ممکن است نشان‌دهنده مشکلات در پیوند عاطفی او باشد.

تمایل انزوا در بازی‌ها: کودکانی که به‌طور مداوم در محیط‌های اجتماعی یا خانوادگی خود بازی نمی‌کنند و تمایلی به ارتباط با دیگران به‌ویژه مادر ندارند، می‌توانند نشانه‌هایی از عدم ارتباط عاطفی سالم را از خود نشان دهند.

گریه مداوم در غیاب مادر: کودکانی که به‌طور مداوم هنگامی که مادر از کنارشان دور می‌شود گریه می‌کنند، ممکن است نشانه‌هایی از اضطراب جدایی داشته باشند. این اضطراب می‌تواند نتیجه ناتوانی در ایجاد پیوند عاطفی قوی با مادر باشد.

بروز  بی‌توجهی به احساسات مادر

کودکانی که به احساسات و نیازهای مادر خود بی‌توجه هستند و به‌طور مداوم از تماس چشمی یا واکنش‌های عاطفی او غافل می‌شوند، ممکن است در ایجاد ارتباط عاطفی با مادر مشکل داشته باشند. از همین روی موارد زیر در پیش روی خواهند بود:

عدم نشان دادن واکنش به صدای مادر: یکی از اولین راه‌های ارتباط کودک با مادر، شناخت صدای اوست. اگر کودک به صدای مادر واکنشی نشان ندهد، این می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در برقراری ارتباط باشد.

عدم تمایل به توجه به مادر هنگام نیاز به آرامش: کودکانی که در زمان ناراحتی یا درد به مادر خود توجه نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند که دیگران آن‌ها را آرام کنند، ممکن است به ‌درستی به نیازهای عاطفی مادر پاسخ ندهند.

نشان دادن رفتارهای خودآسیب‌زننده یا پرخاشگرانه

کودکانی که در ارتباط با مادر مشکل دارند، ممکن است به‌طور ناخودآگاه یا آگاهانه رفتارهایی از خود بروز دهند که نشان‌دهنده اضطراب یا اختلالات عاطفی باشد.

احتمال پرخاشگری به دیگران یا خود: کودکانی که به‌طور مداوم رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند، ممکن است نتواسته باشند ارتباط عاطفی قوی با مادر خود برقرار کنند. در نتیجه برای جلب توجه یا بیان احساساتشان از رفتارهای پرخاشگرانه استفاده می‌کنند.

احتمال خودآسیب‌رسانی: در موارد شدیدتر کودکان ممکن است به‌طور ناخودآگاه به خود آسیب بزنند؛ که می‌تواند نشان‌دهنده فشارهای عاطفی و عدم توانایی در بیان احساسات باشد.

عدم تمایل به تعامل یا ارتباط اجتماعی

کودکانی که از تعاملات اجتماعی خودداری به‌ویژه با مادر، خودداری می‌کنند ممکن است دچار مشکلاتی در برقراری ارتباط باشند.

عدم تمایل به ارتباط چشمی یا لمس: یکی از نشانه‌های اولیه‌ای که نشان می‌دهد کودک در ایجاد ارتباط با مادر مشکل دارد، عدم تمایل به تعامل چشمی یا فیزیکی است.

بی‌توجهی به اشاره‌ها یا کلمات مادر: کودکانی که به اشاره‌ها، کلمات یا درخواست‌های مادر توجه نمی‌کنند، ممکن است در ایجاد ارتباط صحیح با مادر خود دچار مشکل شده باشند.

احتمال ایجاد نقص در واکنش به شرایط مختلف

کودکانی که در موقعیت‌های مختلف (مثلاً هنگام تغییر در محیط یا هنگام روبه‌رو شدن با افراد جدید) به‌طور غیرمعمول واکنش نشان می‌دهند، ممکن است مشکلاتی در پیوند عاطفی با مادر خود داشته باشند.

بروز اضطراب و ترس مفرط از موقعیت‌های جدید: کودکانی که به‌طور غیرعادی از موقعیت‌های جدید می‌ترسند یا نمی‌توانند به‌راحتی با افراد جدید تعامل داشته باشند، ممکن است به دلایل عاطفی مانند عدم احساس امنیت کافی نزد مادر واکنش نشان دهند.

ترس از مادر یا اجتناب از او: در موارد بسیار نادر، کودکان ممکن است از مادر خود ترس داشته باشند و تمایلی به نزدیک شدن به او نداشته باشند. این می‌تواند نشانه‌ای از آسیب‌های عاطفی یا اختلالات رشد باشد.

وجود مشکلات جسمی یا خوابیدن در شب

گاهی اوقات مشکلات عاطفی و ارتباطی می‌تواند به مشکلات جسمی نیز منجر شود که نشانه‌های زیر را با خود به همراه دارد:

مشکلات مربوط خوابیدن: کودکانی که از خوابیدن در شب اجتناب می‌کنند یا مدام بیدار می‌شوند، ممکن است احساس امنیت لازم را در آغوش مادر نداشته باشند.

بروز اختلالات گوارشی یا بدن‌دردی: مشکلات جسمی که منبع آن‌ها مشخص نیست، می‌تواند ناشی از مشکلات عاطفی یا اضطراب‌های مرتبط با عدم ایجاد ارتباط عاطفی صحیح با مادر باشد.

به طور کلی اما وجود این علائم نمی‌تواند به‌طور قطعی نشان‌دهنده عدم ارتباط عاطفی مناسب باشد؛ اما این نشانه‌ها نشان‌دهنده وجود مشکلاتی در ایجاد پیوند عاطفی سالم بین مادر و کودک خواهند بود. در صورت مشاهده چنین رفتارهایی مشاوره با یک متخصص روان‌شناسی کودک می‌تواند به تشخیص و درمان هرگونه مشکل ارتباطی کمک کند. در نظر داشته باشید که والدین باید به‌طور مداوم به نیازهای عاطفی کودک خود توجه کنند و در صورت لزوم از مشاوره‌های حرفه‌ای استفاده نمایند تا سلامت روانی کودک در طول رشد حفظ شود.

برای مطالعه و دریافت راهنمای کامل‌تر در خصوص این موضوع می‌توانید مروری بر صفحه اختصاصی روانشناسی مادر و کودک داشته باشید.

پی‌نوشت مطلب:

• این مطلب با برداشتی از مقاله‌ای با عنوان The Mother-Child Relationship (که پیشتر در نشریه اینترنتی penfieldbuildingblocks.org منتشر شده)، توسط تیم تحریریه بی‌سی‌سی مگ تدوین و ترجمه شده است.
• بی‌سی‌سی مگ، ژورنالی برای مادران و کودکان است که مستقیما با رویکرد حمایت از مخاطبان و همراهان و همچنین اطلاع‌رسانی، با اتکا بر منابع معتبر و به پشتوانه سیاست‌های مراقبتی برند بی‌سی‌سی منتشر می‌گردد. لازم به ذکر است که هیچ یک از مطالب یا مقالات بی‌سی‌سی مگ جایگزین مشاوره یا نظر مستقیم پزشک متخصص نخواهد بود. بنابراین همواره مشورت با پزشک را اولویت خود قرار دهید.